Prostat kişilərdə sidik kisəsinin dərhal altında və rektumun qarşısında yerləşən, təxminən bir qoz böyüklüyündə bir vəzidir. Üretranı (sidiyi sidik kisəsindən penisə daşıyan kanal) hər tərəfdən əhatə edir.
Uretra prostat vəzinin mərkəzindən keçir. Prostat vəzi spermanı qidalandıran və qoruyan bir maye ifraz edir. Boşalma zamanı prostat bu mayeni sidik kanalına göndərir və maye sperma ilə birləşərək sperma kimi xaric olur.
Prostat vəzi yaşla birlikdə böyümə meyli göstərir. Bu böyümə həmişə problemə səbəb olmasa da, sidik axınını əngəlləyərək müxtəlif problemlərə yol aça bilər.
Prostat xəstəlikləri arasında ən çox görülənlər bunlardır:
- Xoşxassəli prostat böyüməsi (BPH): Prostatın xərçəngsiz böyüməsi.
- Prostatit: Prostat vəzinin iltihablanması.
- Prostat xərçəngi: Prostat vəzindəki hüceyrələrin nəzarətsiz böyüməsi.
Prostat xəstəlikləri nədən yaranır?
Prostat xəstəliklərinin ortaya çıxışında çoxlu amil rol oynaya bilər. Bu amillər prostatın normal funksiyalarını və quruluşunu pozaraq müxtəlif sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Prostat xəstəliklərinə səbəb ola biləcək əsas faktorlar:
Yaş Faktoru
Qocalma prostat xəstəliklərinin ən mühüm risk faktorlərindən biridir. Prostat vəzi yaşla birlikdə böyüyür və bu vəziyyət xoşxassəli prostat böyüməsinə (BPH) yol aça bilər.
Eyni zamanda yaş irəlilədikcə prostat xərçəngi riski də artar.
Hormonal dəyişikliklər
Kişilik hormonu (testosteron) və onun metaboliti olan dihidrotestosteron (DHT) prostatın böyüməsində mühüm rol oynayır. Yaşla birlikdə bu hormonların səviyyələrində və balansında baş verən dəyişikliklər prostat xəstəliklərinin inkişafını təsir edə bilər.
Genetik meyillik
Ailədə prostat xərçəngi və ya xoşxassəli prostat böyüməsi olması şəxsin prostat xəstəliklərinə tutulma riskini artıra bilər. Genetik amillər prostat xəstəliklərinin əmələ gəlməsində mühüm rol oynaya bilər.
İnfeksiyalar
Prostat vəzinin infeksiyası (prostatit) prostat sağlamlığını mənfi təsir edə bilər. Bakterial infeksiyalar prostatitin inkişafına səbəb ola bilər.
Qidalanma və həyat tərzi
Qidalanma vərdişləri: Yüksək yağlı və emal edilmiş qidalar ehtiva edən sağlam olmayan qidalanma rejimi prostat sağlamlığını mənfi təsir edə bilər.
Piylənmə: Artıq çəkili olmaq prostat xərçəngi riskini artıra bilər.
Fiziki aktivlik: Hərəkətsiz həyat tərzi prostat sağlamlığını mənfi təsir edə bilər.
Xüsusilə 50 yaşından sonra kişilərin prostat sağlamlığını daha yaxından izləməsi və müntəzəm uroloji yoxlamalar etdirməsi vacibdir.
Prostat xəstəlikləri hansılardır?
Prostat xəstəlikləri kişilərin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. Bu səbəbdən prostat sağlamlığına diqqət etmək, müntəzəm həkim yoxlamaları etdirmək və əlamətləri ciddiyə almaq vacibdir.
Ən çox görülən prostat xəstəlikləri:
Prostatit (Prostat İltihabı)
Prostat vəzinin iltihablanmasıdır. Hər yaşda görülə bilər və bakterial və ya bakterial olmayan səbəblərdən qaynaqlanar bilər. Əlamətləri arasında sidik edərkən ağrı və ya yanma, tez-tez sidiyi gəlmə, qasıq və bel ağrısı yer ala bilər.
Prostat Hiperplaziyası (BPH) (Xoşxassəli Prostat Böyüməsi)
Prostatın yaşla birlikdə böyüyərək sidik kanalına təzyiq etməsidir. 50 yaş üzəri kişilərdə kifayət qədər yayqındır. Əlamətləri arasında tez-tez sidiyi gəlmə (xüsusilə gecə), sidik axınının zəifləməsi, sidiyi başlatmaqda çətinlik və sidik kisəsini tam boşalda bilməmə hissi bulunur.
Prostat xərçəngi
Prostat hüceyrələrinin nəzarətsiz böyüməsidir. Erkən mərhələdə adətən əlamət verməz, irəliləyən mərhələdə sidik etmə problemləri, cinsi funksiya pozuntuları və sümük ağrıları kimi daha ciddi əlamətlərə yol aça bilər.
Bunlardan başqa, nadir hallarda prostat absesləri, prostat daşları və xroniki çanaq ağrısı sindromu kimi prostatla əlaqəli müxtəlif vəziyyətlər də görülə bilər.
Prostat Xərçəngi
Prostat xərçəngi kişilərdə prostat vəzində inkişaf edən bir xərçəng növüdür. Prostat sidik kisəsinin altında yerləşən və reproduktiv sistemə aid bir vəzidir. Prostatın əsas vəzifəsi məni təşkil edən sıvının bir hissəsini istehsal etməkdir.
Prostat vəzinin iltihablanması
Prostat vəzinin iltihablanması tibbi olaraq prostatit kimi adlandırılır. Bu vəziyyət prostat vəzinin şişməsinə və ağrılı vəziyyətə gəlməsinə yol açır. Prostat kişilərdə sidik kisəsinin altında yerləşən və məninin bir hissəsini istehsal edən kiçik bir vəzidir.
Prostatitin əlamətləri növünə və şiddətinə görə dəyişə bilər. Ancaq ümumi olaraq bunları ehtiva edə bilər:
- Sidik edərkən ağrı və ya yanma
- Tez-tez sidiyi getmə ehtiyacı
- Təcili sidiyi gəlmə ehtiyacı
- Sidik etməkdə çətinlik
- Qasıq, bel və ya makat bölgəsində ağrı
- Qızdırma və titrəmə (kəskin bakterial prostatitdə)
- Cinsi funksiya pozuntuları
Xoşxassəli prostat böyüməsi (hiperplaziyası)
Benign Prostat Hiperplaziyası (BPH), Azərbaycan dilində xoşxassəli Prostat Böyüməsi, kişilərdə qocalma ilə birlikdə tez-tez görülən bir vəziyyətdir. Prostat vəzinin xərçəngsiz şəkildə böyüməsi ilə xarakterizə olunur.
Bu böyümə prostatın ətrafındaki sidik yoluna (üretra) təzyiq etməsinə səbəb ola bilər və sidik etməklə əlaqəli müxtəlif problemlərə yol aça bilər.
BPH sidik axınını əngəlləyərək müxtəlif sidikla əlaqəli əlamətlərə səbəb ola bilər.
Bu əlamətlər aşağıdakılardır:
- Tez-tez sidiyi getmə ehtiyacı (xüsusilə gecələr)
- Sidik edərkən çətinlik və ya gözləmə
- Zəif və ya kəsilən sidik axını
- Qəfil sidik sıxılması
- Sidik kisəsini tam boşalda bilməmə hissi
- Sidik qaçırma
Prostat xəstəliklərinin əlamətləri
Prostat xəstəlikləri kişilərdə tez-tez görülən və həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə biləcək müxtəlif xəstəlikləri ehtiva edir. Bu xəstəliklər müxtəlif əlamətlərlə ortaya çıxa bilər və erkən diaqnoz effektiv tədavi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
Prostat xəstəliklərinin ən çox gürülən əlamətləri
A. Sidik etməklə əlaqəli problemlər:
Tez-tez Sidiyi Gəlmə: Xüsusilə gecə tez-tez sidiyə qalxma (nokturiya) mühüm bir əlamətdir. Prostat böyüməsi sidik kisəsinə təzyiq edərək tez-tez sidik hissi yarada bilər.
Sidik Edərkən Çətinlik: Sidik axınını başlatmaqda və ya davam etdirməkdə güclük çəkmə, sidik axınının zəifləməsi və ya kəsilməsi kimi problemlər yaşana bilər.
Təcili Sidik Etmə Ehtiyacı: Qəfil ortaya çıxan və təxirə salmaqda çətinlik çəkilən sidik etmə istəyi prostat problemlərinin əlaməti ola bilər.
Sidik Edərkən Ağrı və ya Yanma: Sidik edərkən ağrı, yanma və ya narahatlıq hissi prostat iltihabının (prostatit) və ya digər uriner sistem infeksiyalarının əlaməti ola bilər.
Sidik Kisəsini Tam Boşalda Bilməmə Hissi: Sidik etdikdən sonra sidik kisəsində hələ də sidik qalmış kimi hiss etmə prostat böyüməsinin səbəb olduğu problemdir.
Sidik Damcılanması: Sidik etdikdən sonra damcı-damcı sidik sızması prostat vəzinin sidik nəzarətini təsir etdiyinin göstəricisi ola bilər.
B. Cinsi Funksiya ilə əlaqəli problemlər:
Ereksiya Problemləri: Prostat xəstəlikləri sərtləşmə problemi (erektil disfunksiya) riskini artıra bilər.
Boşalma zamanı ağrı: Prostatın iltihablanması və ya digər problemləri boşalma zamanı ağrı və ya narahatlıq hissinə səbəb ola bilər.
C. Digər əlamətlər:
Çanaq Bölgəsində Ağrı: Qasıq, xayalar, makat və ya alt qarın bölgəsində ağrı və ya narahatlıq hissi yarana bilər.
Arxa və Kalça Ağrısı: İrəliləmiş mərhələ prostat xərçəngində xərçəng hüceyrələri sümüklərə yayıla bilər və arxa, kalça və ya digər sümüklərdə ağrıya səbəb ola bilər.
Sidikdə qan: Qan görülməsi mühüm əlamətdir və mütləq həkimə müraciət edilməlidir.
Halsizlik və Yorğunluq: Bəzi prostat xəstəlikləri ümumi halsizlik və yorğunluğa səbəb ola bilər.
Qızdırma və Titrəmə: Prostat iltihabında (prostatit) qızdırma və titrəmə görülə bilər.
Vacib Qeyd: Bu əlamətlər prostat xəstəliklərinə məxsus olmaya bilər və başqa sağlamlıq problemlərinin də əlaməti ola bilər. Bu səbəbdən bu əlamətlərdən hər hansı birini yaşayırsınızsa, dəqiq diaqnoz və uyğun tədavi üçün urologiya mütəxəssisi ilə məsləhətləşməniz vacibdir.
Prostat xəstəlikləri necə diaqnoz edilir?
Prostat xəstəliklərinin diaqnozu adətən bir sıra addım və metodun bir yerə gətirilməsi ilə həyata keçirilir. Bu prosesdə uroloq həkim əvvəlcə xəstənin ümumi sağlamlıq öykürəsünü və xüsusi olaraq yaşadığı sidik etmə çətinliyi, tez-tez sidiyi getmə kimi əlamətləri ətraflı şəkildə qiymətləndirir.
Ardından fiziki müayinə çərçivəsində prostatın böyüklüyünü və toxumasını anlamaq məqsədi ilə digital rektal müayinə (DRM) həyata keçirilir. Bu ilk mərhələdən sonra prostat xərçəngi şübhəsini qiymətləndirməkdə mühüm rol oynayan PSA (prostat spesifik antigen) testi kimi qan testləri və sidik yolu infeksiyası şübhəsi varsa sidik təhlili edilə bilər.
Prostat vəzinin daha ətraflı görüntülənməsi lazım olan hallarda transrektal ultrasonoqrafiya (TRUS) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MR) kimi görüntüləmə metodlarına müraciət edilə bilər.
Ancaq prostat xərçəngi diaqnozunun dəqiqləşdirilməsi üçün qızıl standart prostat biopsiyasıdır.
Bu prosesdə prostat vəzindən kiçik toxuma nümunələri alınaraq mikroskop altında araşdırılır və xərçəng hüceyrələrinin varlığı tədqiq edilir.
Nəticə olaraq prostatın diaqnozu zamanı xəstənin şikayətləri, müayinə tapıntıları və müxtəlif test nəticələri birlikdə qiymətləndirilərək düzgün diaqnoz qoyulur.
Prostat müayinəsinin əhəmiyyəti
Prostat müayinəsi kişilərdə prostat vəzinin sağlamlığını qiymətləndirmək və mümkün problemləri erkən diaqnoz etmək üçün aparılan mühüm tibbi tətbiqdir.
Erkən Diaqnoz: Prostat xərçəngi kimi ciddi xəstəliklər erkən mərhələdə adətən əlamət vermir. Prostat müayinəsi bu cür xəstəlikləri erkən diaqnoz etməyə kömək edərək tədavi uğurunu artırır.
Prostat Böyüməsinin Qiymətləndirilməsi: Prostat yaşla birlikdə böyümə meyli göstərir. Müayinə bu böyümənin normal olub-olmadığını və sidik axınını əngəlləyib-əngəlləmədiyini müəyyən etməyə kömək edir.
Digər Prostat Problemlərinin Təspiti: Prostat iltihabı kimi digər xəstəliklərin də müəyyən edilməsinə imkan tanıyır.
Kimlər prostat müayinəsi etdirməlidir?
Ümumi olaraq 50 yaşından sonra kişilərin müntəzəm prostat nəzarətlərinə başlaması tövsiyə olunur. Ancaq ailədə prostat xərçəngi kimi risk faktorları varsa daha erkən yaşda (40-45 yaş) müayinəyə başlamaq lazım gələ bilər.
Vacib: Prostat müayinəsi prostat sağlamlığının qorunması və ciddi xəstəliklərin erkən diaqnozu üçün mühüm addımdır. Bu səbəbdən həkiminin tövsiyələrinə uyaraq müntəzəm nəzarətlərinizi etdirməyi laqeyd etməyin.
Prostat xəstəliklərinin müalicəsi
Müalicə prostat xəstəliklərinin növünə, şiddətinə və xəstənin vəziyyətinə görə fərqlılık göstərən prosesdir. Bu müalicələr prostat sağlamlığını qorumağı, əlamətləri yüngülləşdirməyi və mümkün komplikasiyaları qarşısını almağı hədəfləyir.
Ən çox görülən prostat xəstəlikləri olan xoşxassəli prostat böyüməsi (BPH), prostatit (prostat iltihabı) və prostat xərçəngi üçün tətbiq edilən müalicələr adətən dərman tədavisi, əməliyyatlar və digər tibbi prosedurları ehtiva edir.
Xoşxassəli prostat böyüməsində dərman müalicəsi adətən ilk seçim olub, alfa blokerlər və 5-alfa reduktaz inhibitorları kimi dərmanlar istifadə edilir.
Əgər dərman müalicəsi kifayət etmirsə TURP kimi cərrahi müdaxilələr və ya lazer prostat əməliyyatlları kimi digər metodlar düşünülə bilər.
Prostatit müalicəsində isə antibiotiklər və anti-inflamatuvar dərmanlar kimi müxtəlif dərmanlar və dəstəkləyici müalicələr tətbiq edilə bilər.
Prostat xərçəngi müalicəsində xərçəngin mərhələsinə və yayılmasına bağlı olaraq cərrahi, radioterapi, hormon müalicəsi, kimyaterapi və immunoterapi kimi müxtəlif seçimlər mövcuddur.
Bu məqalə ümumi məlumat məqsədilə hazırlanmışdır. Fərdi tibbi məsləhət üçün mütəxəssis həkimə müraciət edin.
