Sidik kisəsi daşları adətən özbaşına əmələ gəlməyən və əsasən böyrək xəstəliyi nəticəsində inkişaf edən daşlardır. Prostat böyüməsi və prostat xərçəngi kimi xəstəliklər də sidik kisəsində daş əmələ gətirə bilən faktorlar arasındadır. Dərmanlar və ya cərrahi üsullarla müalicə edilə bilər.
Sidik kisəsi daşları nədir?
Sidik kisəsi böyrək tərəfindən istehsal olunan sidiyi saxlayan və müəyyən bir tutuma çatdıqdan sonra sidiyi uretra kanalı ilə boşaldılmasını təmin edən orqandır. Bəzi hallarda sidikdə kalsium, maqnezium və oksalat kimi minerallar normadan yüksək səviyyədə olur. Bu mineralların sidik kisəsində toplanması və çökməsi nəticəsində əmələ gələn sərt kütlələrə sidik kisəsi daşları deyilir.
Sidik kisəsi daşları niyə və necə əmələ gəlir?
Demək olar ki, sidik kisəsində daş əmələ gəlməsinin əsas səbəbi böyrək və sidik kanalındakı daşların sidiklə birlikdə sidik kisəsinə daşınmasıdır. Sidik kisəsinə daşınan çox kiçik daşlar əvvəlcə kristallaşaraq sidik kisəsi daşlarını əmələ gətirir, prostat xərçəngi, xoşxassəli prostat vəzinin hiperplaziyası və sidik yollarının stenozu kimi xəstəliklər bəzi hallarda sidik kisəsinin çıxışını tıxayaraq sidik kisəsinin tam boşalmasına mane olur. Bu vəziyyətdə xəstələrin sidik kisəsində müəyyən miqdarda sidik və tullantılar qalır və bu tullantılar çökə bilər və bəzi hallarda sidik kisəsində daş əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.
Əməliyyatlardan sonra istifadə edilən kateter qalıqları və tikişlərdən qalan qalıqlar, qoyulan stentlərin müxtəlif səbəblərdən çıxarılmaması kimi hallar sidik kisəsində daş əmələ gəlməsi üçün uyğun şərait yaradır. Böyrək daşları ilə yanaşı, sidik kisəsinin divarlarının zəifləməsi də risk faktorları arasındadır. Demək olar ki, sidik kisəsində daş əmələ gəlməsi qadınlara nisbətən kişilərdə daha yüksək nisbətdə müşahidə olunur. Bu vəziyyətin ən əhəmiyyətli səbəbi kişilərdə sidik yollarının qadınlara nisbətən daha dar olmasıdır.
Əlamətləri nələrdir?
- İdrar edərkən yanma və ağrı hissi
- Sidikdə açıq və ya tünd qan
- İdrar etməkdə çətinlik
- Tez-tez təkrarlanan sidik yollarının infeksiyaları
- Kişilərdə xaya və penis nahiyəsində ağrı
- Qadınlarda vaginal bölgədə ağrı
- Həmişəkindən daha tez-tez sidiyə çıxmaq istəyi
- Sidiyin tam boşaldılmasının mümkünsüzlüyü
- Normaldan daha tünd və pis qoxu olan sidik
- Aşağı qarındakı ağrı
- İnfeksiya halında yüksək hərarət və titrəmə
Sidik kisəsi daşlarının diaqnozu
Sidik kisəsində daşların diaqnozu üçün uroloji müayinə tələb olunur. Ümumi sağlamlıq vəziyyəti araşdırıldıqdan sonra xəstələrə fiziki müayinə aparılır. Müayinə zamanı sidik kisəsi ilə yanaşı böyrəklər, kişilərdə isə xaya, prostat vəzi və cinsiyyət üzvü də yoxlanılır. Fiziki müayinə zamanı xəstələrin sidik kisəsinin yerləşdiyi qarnın aşağı nahiyəsinə əl ilə basıldığında ağrı hiss edib-etməməsi də yoxlanılır, əl ilə müayinədən sonra xəstələrdən sidik və qan analizləri tələb olunur.
Sidik analizi sidikdə qanaxma və/və ya infeksiya əlamətlərinin olub olmadığını yoxlayır. Tədqiqatlar nəticəsində sidik kisəsi və böyrək funksiyalarının vəziyyəti başa düşülə bilər. Eyni zamanda bu üsullardan istifadə etməklə sidik kisəsində daşın ölçüsü və yeri haqqında ətraflı məlumat əldə etmək olar. Ultrasəs, rentgen, angioqrafiya, maqnit rezonans (MR), kompüter tomoqrafiyası (KT) və maqnit rezonans spektroskopiyası sidik kisəsində daşların aşkarlanmasında istifadə edilən görüntüləmə üsulları arasındadır.
Müalicəsi necə aparılır?
Müalicə planı hazırlanarkən sidik kisəsində daş əmələ gətirən xəstəlik dəqiq müəyyən edilməli və uyğun müalicə üsulu seçilməlidir. Müalicə üsulu daşların ölçüsünə, yerinə və sayına görə dəyişir. Ümumiyyətlə, 0,5 sm-dən aşağı olan daşların sidik yollarından öz-özünə keçməsi gözlənilir. Bu məqsədlə bəzi əlavə cərrahi olmayan müalicə üsulları tətbiq oluna bilər.
Daşların sidik yolundan rahat keçməsi üçün xəstələrə çoxlu maye içmələri və ya isti duş qəbul etmələri tövsiyə olunur, bəzi hallarda həm ağrıları azaltmaq, həm də daşın keçidini sürətləndirmək üçün farmakoloji müalicə üsullarından da istifadə edilir. Ölçüləri 0,5 sm-dən böyük olan daşlar üçün aşağıdakı üsullardan istifadə edilə bilər.
Səs dalğaları ilə daş qırma (ESWL)
Xarici olaraq tətbiq edilən və cərrahi müdaxilə tələb etməyən ESWL üsulu, səs və ya şok dalğalarından istifadə edərək sidik kisəsi daşını qırmaq məqsədi daşıyır. Sınıq daş sidik yollarına daxil olduqdan sonra öz-özünə xaric olur.
Sidik kisəsi daşı əməliyyatı
Sidik kisəsi daşlarının 3 sm-dən böyük və ya çox sərt quruluşa malik olduğu hallarda ümumiyyətlə cərrahi üsullara üstünlük verilir. Sistoskopiya üsulu ilə həyata keçirilən qapalı cərrahiyyədə sidik kisəsi daşları sidik yollarından daxil edilərək lazer və ya mexaniki üsullarla parçalanır. Eyni zamanda bu üsul kişi xəstələrdə prostat əməliyyatı ilə birlikdə edilə bilər. Sidik kisəsində daşların əmələ gəlməsinin ümumi səbəbi olan prostat böyüməsini də cərrahi müdaxilə zamanı müalicə etmək mümkündür. Bu sayədə xəstələr həm prostat böyüməsi xəstəliyindən həm də sidik kisəsi daşlarından əlavə əməliyyata ehtiyac olmadan xilas ola bilirlər.
Sidik kisəsində daşlar təkrarlanırmı?
Əsas səbəblər aradan qaldırılmadıqda təkrarlanma ehtimalı olan bir xəstəlikdir. Sidik kisəsində daşların təkrarlanma ehtimalının olub olmadığını anlamaq üçün ilk müalicədən sonra alınan daşların təhlili böyük əhəmiyyət kəsb edir. İstehlak edilən su miqdarının artırılması, lifi yüksək, kalsium və oksalatın az olduğu qidaların qəbulu, ümumiyyətlə sağlam həyat tərzinin mənimsənilməsi sidik kisəsində daş əmələ gəlməsi riskini azaldan mühüm amillərdən sayıla bilər.
