Qadın sağlamlığı, təkcə reproduktiv orqanların fəaliyyəti ilə deyil, həm də uroloji sistemin düzgün işləməsi ilə sıx bağlıdır.
Bəzən qadınlar həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salan, lakin dilləndirməyə çəkindikləri problemlərlə üzləşirlər. Bu problemlərdən biri də tibbi dildə “Vezikovaginal fistula” adlanan patologiyadır.
Bu yazıda vezikovaginal fistula nədir, onun yaranma səbəbləri, diaqnostikası və müasir tibbdə mövcud olan effektiv müalicə yolları haqqında ətraflı danışacağıq.
Vezikovaginal fistula (VVF) nədir?
Sadə dildə izah etsək, fistula iki orqan arasında olmaması gərəkən qeyri-təbii bir dəliyin və ya kanalın yaranmasıdır. Vezikovaginal fistula (VVF) isə sidik kisəsi (vesica) ilə uşaqlıq yolu (vagina) arasında yaranan anormal birləşmədir.
Normal anatomik quruluşda sidik kisəsi böyrəklərdən gələn sidiyi toplayır və yalnız sidik ifrazı zamanı sidik kanalı vasitəsilə xaric edir. Lakin vezikovaginal fistula yarandıqda, sidik kisəsindəki sidik bu qeyri-təbii dəlik vasitəsilə birbaşa uşaqlıq yoluna (vaginaya) sızır.
Bu vəziyyət qadında sidik saxlaya bilməmə (inkontinensiya) probleminə səbəb olur ki, bu da daimi yaşlılıq hissi, gigiyenik narahatlıq və ciddi psixoloji gərginliklə nəticələnir.
Vezikovaginal fistulanın əsas simptomları
Bu xəstəliyin ən bariz əlaməti idarə oluna bilməyən sidik axınıdır. Lakin simptomlar fistulanın ölçüsünə və yerləşdiyi mövqeyə görə dəyişə bilər.
Pasiyentlərin diqqət etməli olduğu əsas əlamətlər aşağıdakılardır:
- Daimi Sidik Sızması (İnkontinensiya): Xəstələr gecə və gündüz, hərəkət edib-etməməsindən asılı olmayaraq, vaginadan davamlı sidik gəlməsindən şikayət edirlər. Bu, stress inkontinensiyasından (öskürərkən və ya gülərkən sidik qaçırma) fərqlidir; burada sızma adətən fasiləsizdir.
- Xoşagəlməz Qoxu: Sidiyin davamlı olaraq vaginaya axması və orada qalması kəskin ammonyak qoxusuna və ya infeksiya qoşularsa daha pis qoxulara səbəb ola bilər.
- Vaginal və Dəri İrritasiyası: Daimi nəmlik xarici cinsiyyət orqanlarında (vulva) və budların daxili səthində dərinin qızarmasına, bişməcəyə, yaraların yaranmasına və şiddətli qaşınmaya gətirib çıxarır.
- Təkrarlanan Sidik Yolu İnfeksiyaları (Sistitlər): Fistula vasitəsilə bakteriyaların uşaqlıq yolundan sidik kisəsinə keçməsi tez-tez təkrarlanan böyrək və sidik kisəsi iltihablarına səbəb olur.
- Psixoloji Gərginlik: Daimi yaşlılıq və qoxu qorxusu qadınları sosial həyatdan təcrid edir, depressiya və narahatlıq pozuntusuna səbəb olur.
Bu problem niyə yaranır? Əsas səbəblər
Vezikovaginal fistulanın yaranma səbəbləri inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə fərqlilik göstərə bilər.
1. Cərrahi Travmalar (Yatrogen Səbəblər)
Müasir tibbdə ən çox rast gəlinən səbəb ginekoloji və ya uroloji əməliyyatlar zamanı sidik kisəsinin təsadüfən zədələnməsidir.
Xüsusilə aşağıdakı əməliyyatlar risk qrupuna daxildir:
- Histerektomiya: Uşaqlığın çıxarılması əməliyyatı (açıq, laparoskopik və ya vaginal yolla). Bu əməliyyat zamanı sidik kisəsi uşaqlıqdan ayrılarkən zədələnə bilər.
- Qeysəriyyə əməliyyatı.
- Uşaqlıq yolunun sallanması (prolapsus) əməliyyatları.
2. Doğuş Travmaları
Uzunsürən və ya ağır keçən doğuşlar zamanı dölün başının çanaq sümükləri ilə yumşaq toxumalar arasında uzun müddət sıxılıb qalması qan dövranının pozulmasına (işemiya) və toxuma nekrozuna (ölməsinə) səbəb ola bilər.
Nəticədə, bir neçə gün sonra ölü toxuma tökülür və yerində dəlik – fistula yaranır. Bu hal daha çox tibbi xidmətin zəif olduğu bölgələrdə rast gəlinir.
3. Şüa Müalicəsi (Radioterapiya)
Uşaqlıq boynu xərçəngi və ya digər çanaq orqanı şişləri üçün alınan radiasiya müalicəsi toxumaların qan təchizatını zəiflədərək, müalicədən illər sonra belə fistulaların yaranmasına səbəb ola bilər.
4. Bədxassəli Şişlər
Uşaqlıq boynu, uşaqlıq yolu və ya sidik kisəsi xərçənginin irəliləmiş mərhələlərində şişin toxumaları əritməsi nəticəsində fistula yarana bilər.
Diaqnostika: Həkim problemi necə təsdiqləyir?
Əgər yuxarıdakı simptomlardan şübhələnirsinizsə, mütləq uroloqa və ya ginekoloqa müraciət etməlisiniz.
Həkim diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün aşağıdakı üsullardan istifadə edir:
- Ginekoloji Müayinə: Həkim spekulum vasitəsilə uşaqlıq yoluna baxaraq fistulanın yerini görməyə çalışır.
- Metilen Mavisi Testi (Boya Testi): Bu sadə və effektiv testdir. Sidik kisəsinə kateter vasitəsilə rəngli steril maye (metilen mavisi) yeridilir. Eyni zamanda uşaqlıq yoluna təmiz tampon qoyulur. Əgər tampon mavi rəngə boyanarsa, bu, sızmanın olduğunu sübut edir.
- Sistoskopiya: Bu müayinə zamanı həkim kiçik kamera ilə təchiz olunmuş nazik boru vasitəsilə sidik kanalı və sidik kisəsinin içərisinə baxır. Bu, fistulanın dəqiq yerini, ölçüsünü və sayını müəyyən etmək üçün qızıl standartdır.
- Kompüter Tomoqrafiyası (KT) və ya MRT: Fistulanın ətraf orqanlarla əlaqəsini və sidik axarlarının vəziyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Vezikovaginal fistulanın müalicəsi
Yaxşı xəbər budur ki, vezikovaginal fistula müalicə oluna bilən bir xəstəlikdir. Müalicə taktikası fistulanın ölçüsünə, yaranma səbəbinə və toxumaların vəziyyətinə görə seçilir.
Konservativ (əməliyyatsız) müalicə
Çox kiçik ölçülü və yeni yaranmış fistulalar (məsələn, əməliyyatdan dərhal sonra aşkar edilərsə) bəzən öz-özünə bağlana bilər.
Bunun üçün sidik kisəsinə Foley kateteri yerləşdirilir və xəstəyə 2-4 həftə ərzində bu kateterlə gəzmək tövsiyə olunur. Bu müddətdə sidik kisəsi boş qalır və fistulanın sağalması üçün şərait yaranır.
Cərrahi Müalicə
Əksər hallarda fistulanın tam bağlanması üçün cərrahi əməliyyat mütləqdir. Əməliyyatın məqsədi sağlam toxumaları bir-birinə tikərək dəliyi bağlamaq və orqanların bütövlüyünü bərpa etməkdir.
- Vaginal Yanaşma: Cərrah uşaqlıq yolu vasitəsilə fistulaya çatır və onu təmirləyir. Bu, xəstə üçün daha az travmatikdir və sağalma müddəti daha qısadır.
- Abdominal (Qarın Boşluğu) Yanaşma: Daha böyük, yuxarıda yerləşən və ya mürəkkəb fistulalar üçün qarın nahiyəsindən kəsik aparılaraq (və ya laparoskopik/robotik üsulla) icra edilir.
Əməliyyatdan sonrakı dövr
Əməliyyatın uğurlu olması üçün post-operativ qayğı çox vacibdir. Xəstələrdə adətən 10-14 gün müddətində sidik kateteri saxlanılır. Bu, tikişlərin gərilməməsi və toxumaların tam bitişməsi üçün şərtdir. Bol maye qəbulu və həkimin təyin etdiyi antibiotiklərin vaxtında qəbulu infeksiya riskini azaldır.
Tez-Tez verilən suallar
Aşağıda pasiyentlərin vezikovaginal fistula haqqında ən çox verdiyi sualları və onların cavablarını təqdim edirik.
1. Vezikovaginal fistula əməliyyatsız öz-özünə sağala bilərmi?
Bəzi hallarda, bəli. Əgər fistula çox kiçikdirsə və zədələnmədən dərhal sonra aşkar edilibsə, həkim sidik kisəsinə kateter qoyaraq gözləmə mövqeyi seçə bilər. Kateter sidik kisəsini boş saxlayır, bu da toxumaların birləşməsinə imkan verir. Lakin xroniki və ya böyük fistulalar adətən cərrahi müdaxilə tələb edir.
2. Fistula əməliyyatından sonra tam sağalma ehtimalı nə qədərdir?
Təcrübəli cərrah tərəfindən icra edilən ilk əməliyyatda uğur şansı çox yüksəkdir (təxminən 85-95%). Lakin toxumaların vəziyyəti, keçmişdə şüa müalicəsi alıb-almadığınız və fistulanın mürəkkəbliyi nəticəyə təsir edə bilər. Təkrarlanan əməliyyatlarda uğur şansı bir qədər azala bilər, buna görə də ilk müraciətdə ixtisaslaşmış mütəxəssis seçmək vacibdir.
3. Histerektomiya (uşaqlığın çıxarılması) əməliyyatından sonra niyə sidik qaçırma yaranır?
Histerektomiya zamanı sidik kisəsi uşaqlıqdan ayrılarkən bəzən mikroskopik zədələr ala bilər və ya tikiş atılarkən sidik kisəsi divarı zədələnə bilər. Əməliyyatdan dərhal sonra hiss olunmasa da, bir neçə gün və ya həftə sonra zədələnmiş toxuma nekroza uğrayaraq fistula (dəlik) əmələ gətirə bilər. Bu zaman sidik qaçırma başlayır. Bu, cərrahiyyənin mümkün ağırlaşmalarından biridir.
4. Fistula əməliyyatından sonra hamilə qalmaq olarmı?
Vezikovaginal fistula reproduktiv orqanların (yumurtalıqlar və uşaqlıq) funksiyasına birbaşa mane olmur (əgər uşaqlıq yerindədirsə). Fistula uğurla təmir edildikdən sonra qadın hamilə qala bilər. Lakin, gələcək doğuşlarda fistulanın yenidən yaranma riskini azaltmaq üçün həkimlər adətən təbii doğuş əvəzinə Qeysəriyyə əməliyyatını məsləhət görürlər.
5. Vezikovaginal fistula və stress inkontinensiyası arasındakı fərq nədir?
Əsas fərq sidik qaçırmanın xarakteridir. Stress inkontinensiyasında sidik yalnız qarın daxili təzyiq artdıqda (öskürərkən, asqırarkən, ağır qaldırarkən) qaçırılır.
Vezikovaginal fistulada isə sidik qaçırma adətən davamlıdır; xəstə quru qala bilmir və sidik damcı-damcı və ya axınla daim gəlir. Dəqiq fərqi yalnız həkim müayinəsi və boya testi ilə müəyyən etmək olar.
Vezikovaginal fistula, qadınların həyatını həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən çətinləşdirən ciddi bir tibbi problemdir. Lakin unutmayın ki, bu, çarəsiz bir vəziyyət deyil.
Vezikovaginal fistula nədir sualının cavabı artıq sizin üçün qaranlıq deyil: bu, müasir tibbi metodlarla tamamilə aradan qaldırıla bilən bir anatomik qüsurdur.
Qeyd: Bu məqalə yalnız məlumat xarakteri daşıyır və tibbi məsləhət, diaqnoz və ya müalicəni əvəz etmir.
