Sidik kisəsi xərçəngi sidik kisəsinin daxili səthini əhatə edən hüceyrələrin anormal böyüməsi və çoxalması nəticəsində baş verir. Bu xərçəng növü sidik kisəsinin daxili divarında əmələ gələn şişlərdən qaynaqlanır.
Sidik kisəsi xərçəngi bir çox fərqli növdə ola bilər, lakin ən çox yayılmış növ urotelial xərçəng kimi tanınır. Bu xərçəng növü sidik kisəsinin daxili səthini əhatə edən urotelium adlı hüceyrələrdən əmələ gəlir. Diaqnoz adətən biopsiya və görüntüləmə testləri ilə qoyulur. Müalicə variantları xərçəngin mərhələsindən və növündən və xəstənin ümumi sağlamlığından asılı olaraq cərrahiyyə, kemoterapi, radioterapiya və ya immunoterapiya ola bilər.
Sidik kisəsi xərçəngi nədir?
Sidik kisəsi böyrəklərdən süzülmüş sidiyin saxlanmasına və sidik kanalı vasitəsilə xaric edilməsinə imkan verir. Daxili səthində özünəməxsus hüceyrə quruluşuna malik olan bu orqanda xüsusi hüceyrə təbəqəsindəki hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə çoxalmağa başlaması və sağlam toxumaları zədələməsi xərçəng olaraq təyin olunur.
Bu zərərli hüceyrəyə müdaxilə edilmədikdə ifrazat sisteminə tamamilə təsir edə bilər. Digər xərçəng növlərində olduğu kimi, sidik kisəsi xərçəngi də erkən diaqnozla müalicə oluna bilər.
Sidik kisəsi xərçənginin səbəbləri
Sidik kisəsi xərçəngi ümumiyyətlə 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə görülən və yaşla bağlı riski artan xərçəng növüdür. Kişilərdə qadınlara nisbətən 3-4 dəfə daha çox rast gəlinir. Bu xəstəliyin yaranmasına səbəb olan bir çox amil var. Sidik kisəsi xərçənginin əsas səbəblərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Siqaret çəkmək
- Genetik faktorlar
- Davamlı istifadə edilən dərmanlar
- Sidik kisəsi daşları
- Az maye istehlak etmək
- Sidik kisəsi infeksiyaları
- Sərt kimyəvi maddələrə məruz qalma
- Həddindən artıq yağlı qidalardan istifadə etmək
Sidik kisəsi xərçənginin əlamətləri
Sidik kisəsi xərçəngi bir sıra simptomlarla özünü göstərir. Bu xəstəliyin əsas əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
• Hematuriya: Sidikdə qırmızı və ya qəhvəyi qan olaraq təyin olunan hematuriya sidik kisəsi xərçənginin ən çox görülən əlaməti hesab edilir. Bu simptom sidik kisəsi xərçəngi olan demək olar ki, bütün insanlarda müşahidə olunur.
• Ani sidik ifrazı: Sağlam insanlarda sidiyə çıxma birdən baş vermir və sidik kisəsi yavaş-yavaş dolduqca, sidik ifrazı getdikcə artır. Sidik kisəsi xərçəngi olan şəxslərdə sidik ifrazı birdən baş verir. Gözlənilməz anlarda ortaya çıxan bu qəfil sidiyə getmə istəyi fərdlərin gündəlik həyat keyfiyyətini aşağı salır.
• Yanma və Sidiyə Çıxmaqda Çətinlik: Sidiyə getmə istəyini hiss etməsinə baxmayaraq, tualetə gedərkən sidiyə çıxmaqda çətinlik çəkmək sidik kisəsi xərçənginin digər bir əlamətidir. Bundan əlavə, idrar zamanı yanma və ağrı da ümumi simptomlardandır.
• Tez-tez sidiyə getmə: Tez-tez sidiyə getmə ehtiyacı hiss etmək də sidik kisəsi xərçənginin əlamətləri arasındadır. Bu xəstəliyi olan insanlar gün ərzində normaldan daha az maye qəbul etdikdə belə, tez-tez sidiyə getmə ehtiyacı hiss edə bilərlər.
Birdən çox simptom birlikdə baş verərsə və ya simptomlardan biri uzun müddət davam edərsə, həkim müayinəsindən keçmək vacibdir.
Sidik kisəsinin xoşxassəli şişini necə təyin etmək olar?
Xərçəngə səbəb olan sidik kisəsi şişləri xoşxassəli və ya bədxassəli ola bilər. Sidik kisəsinin xoşxassəli şişləri daha asan müalicə olunur və daha az həyat riski daşıyır.
Şişin xoş xassəli olub olmadığını müəyyən etməyin birdən çox yolu var. Bunun üçün uroloji müayinə tələb olunur.
Birinci mərhələdə uroloq fərdin risk vəziyyətini qiymətləndirir. Daha sonra müxtəlif üsullardan istifadə edərək fiziki müayinəsini həyata keçirir.
Sidik kisəsi xərçənginin diaqnozu
Sidik analizi, sidik sistologiyası və s. kimi testlər sidik kisəsi xərçəngi üçün ən sadə müayinələrdir.
Sidikdə qan səviyyəsinin araşdırılması, xərçəng hüceyrələrinin mikroskop altında müşahidəsi və xərçəng hüceyrələri tərəfindən qana buraxılan maddələrin tədqiqinə əsaslanan bu müayinələr sidik kisəsi xərçəngi haqqında ilk təsəvvürü həkimə verir.
Ultrasonoqrafiya (USG), kompüter tomoqrafiyası və maqnit rezonans (MRT) kimi görüntüləmə üsulları da sidik testlərində əldə edilən məlumatları dəstəkləmək üçün istifadə olunur.
Sistoskopiya həm də sidik kisəsi xərçənginin diaqnostikasında və onun xoş və ya bədxassəli olduğunun müəyyən edilməsində təsirli üsullardan biridir.
Sidik kanalının və sidik kisəsinin daxili hissəsi, ucunda işıq və kamera olan çevik bir cihaz olan sistoskopun köməyi ilə araşdırılır.
Sidik kisəsində anormal böyümə sahələri aşkar edilir. Bundan əlavə, bu müayinə zamanı biopsiya aparıla bilər və problem müşahidə edilən bölgələrdən parçalar götürülə bilər.
Bütün bu müayinələr birlikdə qiymətləndirilir və sidik kisəsi xərçəngi diaqnozu qoyulur. Bundan əlavə, burada şişin xoşxassəli və ya bədxassəli olması üzə çıxır.
Sidik kisəsi xərçənginin mərhələləri
Sidik kisəsi xərçəngində mərhələlər xərçəngin yayılmasının dərəcəsini və şiddətini təyin etmək üçün istifadə olunur. Xərçəngin hansı mərhələdə olduğunu bilmək müalicə variantlarının planlaşdırılmasında çox vacibdir.
• Mərhələ 0 (Ta və ya Tis): Bu mərhələ sidik kisəsi xərçənginin ən erkən mərhələsidir. Xərçəng hüceyrələri sidik kisəsinin daxili selikli qişasının hüceyrələrində olur, lakin xərçəng hələ ki, sidik kisəsi divarının daha dərin təbəqələrinə yayılmayıb. Bu mərhələ səthi sidik kisəsi xərçəngi adlanır.
• Mərhələ I: Bu mərhələdə xərçəng sidik kisəsi divarının daxili təbəqəsinə yayılmışdır, lakin daha dərin təbəqələrə çatmamışdır. Yalnız sidik kisəsində olur.
• II Mərhələ: Sidik kisəsi xərçəngi sidik kisəsi divarının daha dərin təbəqələrinə yayılıb, lakin hələ kisədən kənara və ya yaxın limfa düyünlərinə çatmayıb.
• III Mərhələ: Xərçəng sidik kisəsi divarının daha dərin təbəqələrinə, yaxınlıqdakı limfa düyünlərinə və ya yaxın toxumalara (məsələn, prostat, uşaqlıq və ya vajina) yayılmışdır.
• IV Mərhələ: Bu mərhələdə xərçəng sidik kisəsindən uzaqda olan orqanlara və ya uzaq limfa düyünlərinə yayılmışdır. Buna metastatik sidik kisəsi xərçəngi deyilir.
Mərhələ xərçəng müalicəsinin planlaşdırılmasında əsas rol oynayır. 0 və I mərhələdəki səthi sidik kisəsi xərçəngləri adətən cərrahiyyə ilə müalicə edilərkən, II, III və IV mərhələ xərçəngləri cərrahiyyə, kimyaterapiya, radioterapiya və immunoterapiyanı tək-tək əhatə edən daha aqressiv müalicə variantları tələb edə bilər üsullardan bəziləri də daxil edilə bilər.
Sidik kisəsi xərçənginin müalicəsi
Sidik kisəsi xərçəngi müxtəlif mərhələlərdə fərqli simptom və təsirlərlə özünü göstərir. Xəstəliyi ən az zərərlə aradan qaldırmaq üçün vaxt itirmədən diaqnoz qoymaq və dərhal müalicəyə başlamaq lazımdır. Sidik kisəsi xərçəngi üçün istifadə edilə bilən müxtəlif müalicə üsulları var. Tətbiq olunacaq müalicə sisteminin müəyyən edilməsində ən mühüm faktor xəstəliyin mərhələsidir.
Radioterapiya və Kimyaterapiya
Radioterapiya və kimyaterapiya üsulları xərçəng hüceyrələrini kiçiltmək və nəticədə məhv etmək məqsədi daşıyır.
Radioterapiyada sidik kisəsinə birbaşa şüa terapiyası tətbiq edilir. Bu müalicə həm daxildən, həm də xaricdən tətbiq oluna bilər. Xarici radioterapiya ambulator şəraitdə həyata keçirilə bilər.
Ancaq daxili olaraq edildikdə, xəstəxanaya yerləşdirmə tələb olunur. Kimyaterapiya dərman müalicəsidir. İstifadə ediləcək kimyaterapiya dərmanının miqdarı hüceyrə zədələnməsinə görə dəyişir.
İmmunoterapiya
İmmunitet sisteminin xərçəng hüceyrələri ilə birbaşa mübarizə aparmasını təmin etmək üçün istifadə edilən bu üsulda dərman sidik kisəsinə yeridilir.
Bir kateter vasitəsilə sidik kisəsinə verilən dərman sayəsində sidik kisəsindəki sağlam hüceyrələrin xərçəng hüceyrələri ilə mübarizə aparması təmin edilir.
Cərrahi üsullar
Sidik kisəsi xərçənginin müalicəsində immun gücləndirici dərmanlar və ya kimyaterapiya üsulları ilə yanaşı cərrahi üsullardan da istifadə edilə bilər.
Xəstəliyin müalicəsində müxtəlif cərrahi üsullardan istifadə edilir. Hansı cərrahi üsula müraciət ediləcəyi xəstəliyin səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. Əməliyyat üçün tətbiq edilə bilən müxtəlif üsullar var.
Transuretral rezeksiya (TUR)
Bu üsul sistoskop adlı cihazla sidik yolları vasitəsilə sidik kisəsinə birbaşa daxil olmağa imkan verir. Sidik kisəsi xərçənginin erkən mərhələlərində müalicə üçün istifadə edilən TUR ilə sidik kisəsinə elektrik cərəyanı verilir və beləliklə xərçəng hüceyrələri məhv edilir.
Bir kateter vasitəsilə sidik kisəsinə yeridilmiş kemoterapiya ümumiyyətlə hər 6-8 həftədən bir bu müalicəyə əlavə olaraq üstünlük verilir. TUR metodu xəstəliyin diaqnostikasında və mərhələsinin müəyyən edilməsində, eləcə də təmizlənməsində səmərəli istifadə olunur.
Transuretral rezeksiya lokal anesteziya və ya istəyə görə tam anesteziya altında aparılır. Tətbiq zamanı kəsiklər edilmir.
TUR əməliyyatı zamanı uroloq ucunda kiçik “U” formalı naqil olan endoskopla sidik kisəsinə nüfuz edir.
Elektrik cərəyanının tətbiqi ilə xərçəng toxuması kəsilir və bədəndən çıxarılır. Çox kiçik şişlərdə parça çıxarıldıqdan sonra xərçəng hüceyrələrinin olduğu yer yandırılır və aradan qaldırılır.
Sistektomiya
Xərçəngin sidik kisəsinin bir hissəsini əhatə etdiyi hallarda tətbiq edilən bu üsulda sidik kisəsinin xərçəngli hissəsi əməliyyatla çıxarılır.
Sidik kisəsinin yalnız bir hissəsinin çıxarılması qismən sistektomiya kimi təsvir edilir. Daha çox histoloji xərçənglərin müalicəsində istifadə edilən bu üsul sidik kisəsi xərçəngi üçün çox da uyğun hesab edilmir.
Sistektomiya xərçəngin bütün sidik kisəsini əhatə etdiyi hallarda da istifadə edilə bilər. Bu zaman bütün sidik kisəsi kəsilir və çıxarılır.
Ancaq buna çox vaxt üstünlük verilmir. Radikal sistektomiya adlanan bu prosedur; Kişilərdə ereksiya problemləri, infeksiya, qanaxma, ətrafdakı toxumaların zədələnməsi və laxtalanma kimi müxtəlif mənfi təsirlərə malikdir.
Sidik kisəsinin bütünlüklə çıxarıldığı hallarda bağırsaqdan hazırlanmış süni sidik kisəsi sidik yollarına birləşdirilir və oradan sidik ifrazı təmin edilir.
Həm radikal, həm də qismən sistektomiya tətbiqlərində ümumiyyətlə laparoskopik üsula üstünlük verilir. Bu yolla sidik kisəsi ənənəvi cərrahi əməliyyatlarda olduğu kimi kəsiklərə ehtiyac olmadan kiçik bir dəlikdən çıxarılır. Tətbiqdən sonra bərpa prosesi daha sürətli olur.
