PSA (Prostat Spesifik Antigen), kişilərin prostat orqanında istehsal olunan və meninin qıvamını tənzimləyən, eyni zamanda prostat xəstəlikləri ilə bağlı fikir verən bir göstəricidir.
Şəxsin qanındakı PSA dəyəri PSA testi ilə ölçülür. Bu ölçmə ilə birlikdə prostat böyüməsi, prostat infeksiyaları və prostat xərçəngi kimi xəstəliklərin diaqnozu qoyula bilər.
PSA qan testi nəticəsinə görə isə PSA yüksəkliyi və ya aşağılığı ortaya çıxa bilər.
PSA testi nədir?
Prostat Spesifik Antigen (PSA) kişilərdə olan bir orqan olan prostatda istehsal olunan, meninin qıvamını tənzimləyən bir enzimdir. İstehsal olunan PSA-nın çox az bir hissəsi qanda dolaşır. Prostatın xoşxassəli böyüməsi, prostat infeksiyaları və prostat xərçəngi kimi xəstəliklərdə PSA dəyişən miqdarlarla qana keçir.
PSA (Prostat Spesifik Antigen) testi əsasən aşağıdakı məqsədlərlə edilir:
Prostat xərçənginin erkən aşkarlanması
- 50 yaşdan yuxarı kişilərdə rutin yoxlama kimi
- Ailədə prostat xərçəngi tarixi olanlar üçün daha erkən yaşda (45 yaşdan)
- Afroamerikalı kişilər üçün daha erkən yaşda
Prostat xəstəliklərinin diaqnostikası
- Prostat böyüməsi (benign prostat hiperplaziyası)
- Prostatit (prostat iltihabı)
- Sidik problemləri olan hallarda
Müalicənin izlənməsi
- Prostat xərçəngi müalicəsindən sonra nəzarət
- Müalicənin effektivliyinin qiymətləndirilməsi
- Xəstəliyin təkrarlanmasının aşkarlanması
Normal PSA səviyyələri:
- 50 yaşdan aşağı: 2.5 ng/ml-dən az
- 50-59 yaş: 3.5 ng/ml-dən az
- 60-69 yaş: 4.5 ng/ml-dən az
- 70 yaşdan yuxarı: 6.5 ng/ml-dən az
Qeyd: PSA səviyyəsinin yüksək olması həmişə xərçəng olması deyil. Prostat böyüməsi, iltihab və ya digər səbəblər də PSA-nı artıra bilər. Nəticələrin düzgün şərhi üçün mütləq həkim məsləhəti alınmalıdır.
Qandakı PSA səviyyəsi və bu səviyyədəki dəyişiklik prostat xəstəliklərinin xüsusiyyəti ilə bağlı fikir verə bilər.
PSA dəyəri neçə olmalıdır?
Əslində PSA bu dəyərdə isə xərçəng deyil deyilə biləcək bir dəyəri müəyyən etmək çətindir. PSA dəyərinin 1 ng/ml-nin altında olduğu çox aşağı dəyərlərdə belə %6.6 xəstədə prostat xərçəngi tapıla bilir.
Bununla yanaşı PSA dəyəri artdıqca xərçəngə tutulma şansı artır. PSA: 3,1 – 4 ng/ml arasına çatdıqda xəstələrin %26,9-unda prostat xərçənginə rast gəlinir.
PSA yüksəkliyi nədir?
PSA yüksəkliyi, qandakı PSA enziminin olması lazım olan referans intervalından daha yüksək olması vəziyyətidir. Prostat toxuması daxilində və menidə çox sıx miqdarla olan Prostat Spesifik Antigen yəni PSA, qana çox az ifraz olur. BPH adlanan xeyirxah prostat böyüməsində prostat böyüdükcə PSA-nın qan dəyəri mülayim bir miqdarda artar.
Anormal PSA yüksəlmələri isə bu vəziyyətlərdə görülür:
- Prostat xərçəngi
- Prostat iltihabı
- Prostat biopsiyası
- Prostat infarktı
- Sidik yolu əməliyyatları (TUR)
- Sidik retensiyası (qlobus vezikalis)
- Ejakulyasiya
- Prostat masajı
PSA testi dəyərləri qiymətləndirilərkən Total və Sərbəst PSA dəyərləri nəzərə alınmalıdır.
Qanda dolaşan PSA-nın böyük çoxluğu proteinlərə bağlıdır. %5-35 arasındakı PSA isə hər hansı bir proteinə bağlı olmadan qanda dolaşır (sərbəst PSA).
Prostat xərçəngini erkən tutmaq üçün ilk edilən test Total PSA dəyərinin müəyyən edilməsidir. Normal dəyərlərin daha üstündə ölçüldüyü vəziyyətlərdə (total PSA: 4-10 ng/ml arasında olduqda) qanda proteinlərə bağlı olmayan sərbəst PSA səviyyəsinə və sərbəst PSA-nın total PSA-ya nisbətinə baxılır.
Sərbəst PSA-nın total PSA-ya nisbətinin %10 olduğu xəstələrin %56-sında prostat xərçəngi ehtimalı varsa, nisbət %25 isə xəstələrin %8-ində prostat xərçəngi təsbit edilir. Xülasə, prostat xərçəngi xəstələrində daha aşağı nisbətdə sərbəst PSA olur.
Sərbəst PSA dəyərlərini təkbaşına qiymətləndirmək mənalı nəticələr vermir və ilk PSA ölçümündə sərbəst PSA-ya baxmaq gərək deyil. Xəstədən ilk dəfə istənən total PSA dəyəri normal həddlərin üzərində yüksək isə (PSA: 4-10 ng/ml) total PSA səviyyəsinə təsdiq üçün baxarkən birlikdə sərbəst PSA ölçümü faydalı ola bilər.
Yenə də bu nəticələr prostat xərçəngi diaqnozu qoymaq üçün kifayət deyil. Diaqnoz üçün PSA dəyərləri, nisbətləri və müayinə tapıntılarına görə xəstədən prostat biopsiyası istənir.
PSA dəyərlərinin aşağı olması
Qandakı PSA dəyərləri aşağı olması adətən sağlam bir prostatın göstəricisidir. PSA dəyərləri yaşa və ya şəxsin mövcud sağlamlıq şəraitinə bağlı olaraq dəyişkənlik göstərə bilər, lakin çox aşağı olmadığı müddətcə qandakı PSA alçaqlığı hər hansı bir xəstəliyə işarə etmir və narahatçılıq verici bir vəziyyət deyil.
PSA testi haqqında tez-tez verilən suallar
PSA nə deməkdir?
PSA (Prostat spesifik antigen), prostat vəzinin həm normal, həm də bədxassəli hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan, ejakulyasiya kimi bilən boşalma əməli sonrası sperm ifrazatlarının mayeləşməsini təmin edən enzimdir.
PSA testinə neçə yaşındakı kişilərə baxmaq lazımdır?
PSA testini etdirmək üçün düzgün yaş şəxsin genetik meylliyinə görə dəyişir. PSA testi adətən 50 yaş və üzərində tövsiyə olunur. Lakin birinci dərəcə yaxınlarında prostat xərçəngi hikayəsi olan şəxslərin daha erkən yaşlarda PSA testi etdirməsi lazımdır.
Ata, qardaş kimi birinci dərəcə yaxınında prostat xərçəngi olan şəxslərin 40 yaş etibarilə tövsiyə olunduğu təqdirdə PSA testi etdirməsi daha münasibdir.
PSA qan testi necə edilir?
PSA testi qoldan alınan qanla edilən bir testdir və ac və ya doyğun qarnına və ya günün hər hansı saatında edilə bilər.
PSA testi etdirməzdən əvvəl nələrə diqqət edilməlidir?
Qandakı PSA dəyərini dəyişdirəcək bəzi vəziyyətlər mövcuddur. Velosiped və ata minmək kimi prostata təzyiq edəcək vəziyyətlər də qandakı PSA dəyərlərini yüksəldə bilər. Sidik yollarına zond qoyulması, sistoskopiya kimi tibbi müdaxilələr, prostat masajı kimi təzyiqli müayinələrdə PSA dəyəri qanda yüksəlir. Bu kimi vəziyyətlərdə 1 həftə gözləyib sonra qan testinin təkrarlanması lazımdır. İstehlak olunan qidaların və içkilərin PSA testi üzərində bilinen mənfi təsiri yoxdur.
PSA testində başqa hansı müayinələr edilir?
PSA Sürəti (illik artma sürəti), PSA Sıxlığı (PSA dəyərinin prostat həcminə nisbəti) və PSA iki qat artma vaxtı kimi daha həssas diaqnoz testi tapmaq üçün araşdırmalar aparılsa da, bunların PSA-nın üzərinə təkbaşına töhfəsi təsbit edilməmişdir.
PSA dəyərləri yaşa görə dəyişir mi?
Yaşın irəliləməsinə və prostat həcminin böyüməsinə bağlı PSA dəyərlərində artış ola bilər. Lakin yaşa xüsusi PSA dəyərlərinin istifadə olunması məsələsində fikir ayrılıqları vardır. Xüsusilə gənclərdə daha aşağı PSA hədd dəyərləri istifadə olunması lazımsız biopsiləri artıra bilər. Daha yaşlılarda daha yüksək PSA hədd dəyəri istifadə olunması da mövcud xəstəliyin diaqnozunu gecikdirə bilər.
PSA necə düşür?
Cırtdan xurma ağacından əldə olunan saw palmetto olan dərmanlar və 5-alfa reduktaza inhibitoru olan dərmanlar PSA dəyərlərini düşürür. PSA nisbətlərindəki düşüş xüsusilə xərçəng diaqnozu baxımından mənfi nəticələr yarada bilər. PSA-nı düşürən dərmanların həkim nəzarətində alınması lazımdır.
Həkim dəyişikliyində bu vəziyyət xatırladılmalıdır. Həmçinin prostat iltihaplarında da PSA yüksəlir və bu xəstələrin infeksiyası müalicə olunduqdan sonra PSA normal həddənə düşür.
Bu məqalə ümumi məlumat məqsədilə hazırlanmışdır. Fərdi tibbi məsləhət üçün mütəxəssis həkimə müraciət edin.
