Prostat vəzinin hiperplaziyası nədir?

Prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası, adından da göründüyü kimi, prostat vəzinin xərçəng olmayan, yəni xoşxassəli böyüməsidir.

Bu, 40 yaşından sonra kişilərdə ən çox rast gəlinən uroloji problemlərdən biridir və yaş artdıqca görülmə tezliyi də artır. Prostat vəzi sidik kisəsinin altında yerləşir və sidik kanalını (uretra) əhatə edir.

Vəzi böyüdükcə sidik kanalını sıxaraq sidiyin normal axınına mane olur və bir sıra narahatedici simptomlara yol açır.

Bu məqalədə biz prostat vəzinin hiperplaziyasının səbəblərini, risk faktorlarını, əlamətlərini, diaqnostika üsullarını və müasir müalicə seçimlərini ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

Məqsədimiz bu vəziyyətlə bağlı dolğun və başa düşülən məlumat təqdim edərək, sağlamlığınızla bağlı məlumatlı qərarlar verməyinizə kömək etməkdir.

Prostat vəzinin hiperplaziyasının yaranma səbəbləri

Prostat vəzinin niyə böyüdüyü tam olaraq aydın deyil, lakin tədqiqatlar göstərir ki, bu prosesdə bir neçə əsas faktor rol oynayır.

Bu faktorları bilmək, vəziyyətin idarə olunmasında və bəzi hallarda riskin azaldılmasında faydalı ola bilər.

• Yaşlanma: PVXH üçün ən əhəmiyyətli risk faktoru yaşdır. 40 yaşdan aşağı kişilərdə nadir hallarda rast gəlinir. Lakin 50-60 yaş arası kişilərin təxminən yarısında, 80 yaşdan yuxarı kişilərin isə təxminən 90%-də müxtəlif dərəcələrdə prostat böyüməsi müşahidə olunur.
  
• Hormonal Dəyişikliklər: Kişi cinsi hormonları, xüsusilə testosteron və onun daha aktiv forması olan dihidrotestosteron (DHT), prostat vəzinin böyüməsində mərkəzi rol oynayır. Yaş artdıqca testosteron səviyyəsi azalsa da, prostatdakı DHT səviyyəsi yüksək qalmağa davam edir. DHT, prostat hüceyrələrinin çoxalmasını stimullaşdıraraq vəzinin böyüməsinə səbəb olur.
  
• Genetik Meyillilik (Ailə Tarixçəsi): Əgər atanızda və ya qardaşınızda prostat vəzinin hiperplaziyası olubsa, sizdə də bu vəziyyətin yaranma riski daha yüksəkdir. Bu, genetik faktorların da rol oynadığını göstərir.
  
• Həyat Tərzi və Digər Tibbi Vəziyyətlər: Bəzi araşdırmalar piylənmə, hərəkətsiz həyat tərzi, 2-ci tip şəkərli diabet və ürək-damar xəstəliklərinin PVXH riskini artıra biləcəyini göstərir. Sağlam çəki saxlamaq və müntəzəm fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq ümumi sağlamlıqla yanaşı, prostat sağlamlığı üçün də faydalıdır.

Prostat vəzinin hiperplaziyasının əlamətləri

Prostat vəzi hiperplaziyasının əlamətləri adətən tədricən başlayır və zamanla şiddətlənə bilər. Bu simptomlar həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilər.

Onları iki əsas qrupa bölmək olar:

1. Obstruktiv (Tıxanma) Simptomları: Bunlar böyümüş prostatın sidik kanalını sıxması nəticəsində yaranır:
   
   • Sidik ifrazına başlamaqda çətinlik: Sidiyə getmək istəsəniz də, prosesin başlaması üçün bir müddət gözləməli və gərginləşməli olursunuz.
     
   • Zəif və ya kəsik-kəsik sidik şırnağı: Sidik axını əvvəlki kimi güclü olmur, bəzən başlayıb dayanır.
     
   • Sidik ifrazının sonunda damlama: Sidiyə getməyi bitirdiyinizi düşünsəniz də, bir neçə damla sidik sızması olur.
     
   • Sidik kisəsinin tam boşalmaması hissi: Sidik ifrazından dərhal sonra belə, kisənin tam boşalmadığını hiss edirsiniz.
     
2. İrritativ (Qıcıqlanma) Simptomları: Bunlar sidik kisəsinin tam boşalmaması və daimi təzyiqə məruz qalması nəticəsində yaranır:
   
   • Tez-tez sidiyə getmə ehtiyacı: Gün ərzində normaldan daha tez-tez tualetə getmək zərurəti yaranır.
     
   • Nokturiya (Gecə sidiyə getmə): Gecə yuxudan bir və ya bir neçə dəfə sidiyə getmək üçün oyanmaq. Bu, yuxu keyfiyyətini ciddi şəkildə pozan ən narahatedici simptomlardan biridir.
     
   • Təcili sidiyə getmə hissi: Anidən güclü bir sidiyə getmə istəyi yaranır və bəzən tualetə çatmaqda çətinlik çəkirsiniz.
     
   • Sidik qaçırma: Güclü və təcili sidiyə getmə hissi zamanı istəksiz sidik sızması baş verə bilər.

Prostat vəzi hiperplazsiyası diaqnozu

Əgər yuxarıda sadalanan simptomlardan bir və ya bir neçəsini yaşayırsınızsa, mütləq uroloq həkimə müraciət etməlisiniz.

Həkim dəqiq diaqnoz qoymaq və simptomların başqa bir səbəbdən (məsələn, sidik yolu infeksiyası, prostatit və ya prostat xərçəngi) qaynaqlanmadığını müəyyən etmək üçün bir sıra müayinələr aparacaq:

• Anamnez və Simptomların Qiymətləndirilməsi: Həkim şikayətləriniz, onların nə vaxt başladığı və həyatınıza təsiri barədə ətraflı suallar verəcək. Beynəlxalq Prostat Simptomları Şkalası (IPSS) kimi xüsusi anketlərdən istifadə edərək simptomların şiddəti qiymətləndirilə bilər.
  
• Fiziki Müayinə: Bu müayinənin ən vacib hissəsi barmaqla rektal müayinədir (BRM). Həkim düz bağırsaqdan barmaqla prostat vəzinin ölçüsünü, formasını və sərtliyini yoxlayır. Bu, sadə və qısa bir prosedur olsa da, çox məlumatvericidir.
  
• Sidiyin Ümumi Analizi: Sidikdə infeksiya və ya qan əlamətlərini aşkar etmək üçün aparılır.
  
• Qan Analizi (PSA): Prostat Spesifik Antigen (PSA) prostat vəzi tərəfindən istehsal olunan bir zülaldır. PSA səviyyəsi PVXH, prostatit (prostatın iltihabı) və prostat xərçəngi zamanı yüksələ bilər. Təkbaşına xərçəng diaqnozu qoymasa da, həkimə əlavə müayinələrə ehtiyac olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.
  
• Urofloumetriya: Bu test sidik şırnağının sürətini ölçür. Xüsusi bir cihaza sidik ifraz etməyiniz istənilir və cihaz axının gücünü qeydə alır. Zəif axın sidik kanalında tıxanma olduğunu göstərə bilər.
  
• Qalıq Sidiyin Təyini: Sidik ifrazından dərhal sonra ultrasəs müayinəsi ilə sidik kisəsində nə qədər sidik qaldığı ölçülür. Kisədə çox miqdarda sidik qalması onun tam boşalmadığını göstərir.

Bəzi hallarda, diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün sistoskopiya (sidik kanalına nazik kamera ilə baxış) və ya urodinamik testlər kimi daha mürəkkəb müayinələrə ehtiyac duyula bilər.

Prostat vəzi hiperplaziyası müalicəsi

Prostat böyüməsi üçün müalicə planı simptomların şiddəti, xəstənin yaşı, ümumi sağlamlıq vəziyyəti və şəxsi seçimlərinə görə fərdi olaraq təyin edilir.

Müalicə seçimləri həyat tərzi dəyişikliklərindən dərmanlara və cərrahi müdaxilələrə qədər geniş bir spektrumu əhatə edir.

Həyat Tərzi Dəyişiklikləri və Evdə Baxım

Yüngül simptomları olan xəstələr üçün həkim ilk növbədə həyat tərzində bəzi dəyişikliklər etməyi tövsiyə edə bilər:

• Maye qəbulunun tənzimlənməsi: Yatmazdan 1-2 saat əvvəl maye qəbulunu məhdudlaşdırmaq gecə sidiyə getmə ehtiyacını azalda bilər.
  
• Kofein və alkoqoldan uzaq durmaq: Bu maddələr sidikqovucu təsirə malikdir və sidik kisəsini qıcıqlandıraraq simptomları pisləşdirə bilər.
  
• Sidik kisəsinin məşq etdirilməsi: Müəyyən bir cədvəl üzrə (məsələn, hər 2-3 saatdan bir) tualetə gedərək sidik kisəsini idarə etməyi öyrənmək olar.
  
• Çanaq dibi əzələlərinin məşqi (Kegel məşqləri): Bu məşqlər sidik axınına nəzarət edən əzələləri gücləndirir.
  
• Qəbizlikdən yayınmaq: Qəbizlik sidik kisəsinə əlavə təzyiq göstərərək simptomları artıra bilər. Lifli qidalarla zəngin pəhriz və bol su içmək vacibdir.

Dərman müalicəsi

Həyat tərzi dəyişiklikləri kifayət etmədikdə və ya simptomlar orta dərəcədə olduqda, dərman müalicəsi təyin olunur:

• Alfa-blokatorlar: Bu dərmanlar (məsələn, Tamsulosin, Alfuzosin) prostat və sidik kisəsinin boynundakı əzələləri boşaldaraq sidik axınını asanlaşdırır. Onlar sürətli təsir göstərir və simptomları bir neçə gün ərzində yüngülləşdirə bilər.
  
• 5-alfa-reduktaza inhibitorları: Bu qrup dərmanlar (məsələn, Finasterid, Dutasterid) DHT hormonunun yaranmasını bloklayaraq prostat vəzinin kiçilməsinə səbəb olur. Onların tam təsiri üçün 3-6 ay vaxt lazım ola bilər və adətən daha böyük prostatı olan xəstələrə təyin edilir.
  
• Kombinasiya müalicəsi: Bəzi hallarda, həkim hər iki dərman növünü birlikdə təyin edərək daha effektiv nəticə əldə etməyi hədəfləyə bilər.

Prostat vəzinin hiperplaziyası cərrahi və minimal invaziv prosedurlar

Dərman müalicəsi təsirsiz olduqda, simptomlar çox şiddətli olduqda və ya fəsadlar yarandıqda cərrahi müdaxilə gündəmə gəlir.

Müasir urologiyada bir çox fərqli prosedur mövcuddur:

• Prostatın Transuretral Rezeksiyası (TURP): Bu, PVXH üçün “qızıl standart” sayılan cərrahi əməliyyatdır. Sidik kanalından xüsusi bir alət (rezektoskop) yeridilərək böyümüş prostat toxumasının daxili hissəsi kəsilərək çıxarılır.
  
• Minimal İnvaziv Prosedurlar:
  
  • Rezūm (Su Buxarı Terapiyası): Prostat toxumasına steril su buxarı yeridilərək artıq hüceyrələrin məhv edilməsinə əsaslanan yeni və effektiv bir üsuldur.
    
  • UroLift Sistemi: Sidik kanalını sıxan prostat hissələrini kənara çəkərək kiçik implantlarla sabitləyən bir prosedurdur.
    
  • Lazer Prosedurları (HoLEP, GreenLight): Artıq prostat toxumasını buxarlandırmaq və ya çıxarmaq üçün yüksək enerjili lazerdən istifadə olunur. Bu üsullar daha az qanaxma riski ilə seçilir.

Hər bir müalicə üsulunun öz üstünlükləri və riskləri var. Həkiminiz sizin üçün ən uyğun olan seçimi müəyyən etməkdə kömək edəcək.

Mümkün Fəsadlar və Profilaktika

Prostat vəzinin hiperplaziyası vaxtında müalicə olunmazsa, bəzi ciddi fəsadlara yol aça bilər:

• Kəskin sidik ləngiməsi: Anidən sidiyə gedə bilməmək. Bu, güclü ağrı ilə müşayiət olunan təcili tibbi yardım tələb edən bir vəziyyətdir.
• Sidik yolu infeksiyaları: Sidik kisəsinin tam boşalmaması bakteriyaların çoxalması üçün şərait yaradır.
• Sidik kisəsi daşları: Kisədə qalan sidikdəki mineralların kristallaşması nəticəsində yaranır.
• Sidik kisəsinin zədələnməsi: Daimi gərginlik nəticəsində sidik kisəsinin divarı zəifləyə bilər.
• Böyrəklərin zədələnməsi: Sidik kisəsindən sidik axını çətinləşdikdə, təzyiq böyrəklərə qədər ötürülə və onların funksiyasını poza bilər.

PVXH-nin yaşla əlaqəli inkişafının qarşısını tam almaq mümkün olmasa da, sağlam həyat tərzi (sağlam qidalanma, müntəzəm idman, normal çəki) risk faktorlarını idarə etməyə və simptomların yüngül keçməsinə kömək edə bilər.

Tez-tez Verilən Suallar (FAQ)

1. Prostat vəzinin böyüməsi xərçəng deməkdirmi?

Xeyr. Prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası (PVXH) xərçəng deyil və xərçəngə çevrilmir. Ancaq bir kişidə həm PVXH, həm də prostat xərçəngi eyni vaxtda ola bilər. Ona görə də simptomlar zamanı həkim müayinəsi şərtdir.

2. Prostat böyüməsi zamanı hansı qidalardan uzaq durmaq lazımdır?

Simptomları yüngülləşdirmək üçün axşam saatlarında maye qəbulunu azaltmaq, kofein (qəhvə, çay, kola), alkoqol və ədviyyatlı qidalar kimi sidik kisəsini qıcıqlandıra bilən məhsullardan uzaq durmaq tövsiyə olunur.

3. Sidik ifrazı problemləri ilə bağlı nə zaman həkimə müraciət etməliyəm?

Əgər sidik ifrazı ilə bağlı hər hansı bir dəyişiklik (tez-tez, çətinliklə, ağrılı sidiyə getmə, sidikdə qan görmə) həyat keyfiyyətinizə təsir edirsə, dərhal uroloqa müraciət etməlisiniz. Erkən diaqnoz və müalicə fəsadların qarşısını alır.

4. Prostat böyüməsini əməliyyatsız müalicə etmək mümkündürmü?

Bəli. Bir çox kişi üçün həyat tərzi dəyişiklikləri və dərman müalicəsi simptomları effektiv şəkildə idarə etmək üçün kifayət edir. Cərrahi müdaxilə adətən digər üsullar təsirsiz olduqda və ya ciddi fəsadlar yarandıqda nəzərdən keçirilir.

5. PSA testinin yüksək olması mütləq prostat xərçəngi deməkdirmi?

Xeyr. PSA səviyyəsi təkcə xərçəngdə deyil, həm də prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası, prostatit (iltihab) və hətta barmaqla rektal müayinədən sonra da yüksələ bilər. Bu sadəcə bir göstəricidir və nəticəni həkiminizlə birlikdə dəyərləndirməlisiniz.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.