Parsiyal nefrektomiya böyrəyin çıxarılması əməliyyatıdır. Böyrəyin daş, infeksiya və s. səbəblərlə çürüyərək funksiyasını itirməsi, böyrəkdə xərçəng əmələ gəlməsi, başqa bir insana köçürülməsi kimi səbəblərdən böyrəyin çıxarılması lazım ola bilər. Bütün böyrəyin çıxarılmasına total nefrektomiya, bir hissəsinin çıxarılmasına isə qismən və ya parsiyal nefrektomiya deyilir. Bu “Böyrəkləri qoruyan” cərrahiyyə olaraq da adlanır.

Böyrək xərçənginin müalicəsi xəstəliyin mərhələsindən, şişin yerindən və ölçüsündən asılı olaraq dəyişir. Şişin böyük olduğu hallarda böyrək tamamilə çıxarılır. Bu prosedur radikal nefrektomiya adlanır. Lakin kiçik şişlərdə bütün böyrəyi çıxarmaq lazım deyil. Belə hallarda yalnız şiş çıxarılır və böyrəyin digər hissəsi yerində qalır. Buna hissəvi və ya parsiyal nefrektomiya deyilir.

Parsiyal nefrektomiya əməliyyatı kimlərə icra olunur?

Böyrəkdəki şişin ölçüsü 4 sm-dən az və ya 7 sm-ə qədər olub böyrəyin kənarında yerləşirsə, bütün böyrəyi götürmədən yalnız şiş hissəsi çıxarılır. Parsiyal nefrektomiya xüsusilə tək böyrəkli və bu böyrəkdə şişi olan xəstələrdə və ya hər iki böyrəkdə şişi olan xəstələrdə aparılır. Bundan əlavə, gələcəkdə böyrək çatışmazlığı inkişaf edə biləcəyi üçün təzyiqi yüksək, şəkərli diabet və böyrək daşı olan insanlarda mümkünsə Parsiyal nefrektomiyaya üstünlük verilməlidir.

Parsiyal nefrektomiya əməliyyatı ümumiyyətlə qapalı (laparoskopik və robotik) və ya açıq üsullarla həyata keçirilir.

Parsiyal nefrektomiya cərrahiyyəsi necə icra olunur?

Əməliyyatdan əvvəl xəstələr ümumi anesteziya ilə yatırılır. Daha sonra xərçəngli böyrəyin yerləşdiyi yerdən və ölçüsündən asılı olaraq xəstə yan və ya arxası üstə yatırılır. Əməliyyata başlamaq üçün şişin yeri dəqiq müəyyən edilməlidir. Böyrəklər dəqiqədə bədən qanının 1/4-ni qəbul etdiyi üçün qan tədarükü yüksək olan orqandır. Əməliyyat zamanı qan itkisini azaltmaq üçün böyrəklərə qan axını qısa müddətə dayandırıla bilər. Bu isti iskemiya adlanır. Beləliklə, bütün şiş asanlıqla kəsilir. Qan axını kəsildiyi üçün böyrək zədələnməsi baş verə bilər. Bunun qarşısını almaq üçün böyrəyin temperaturunu azaltmaq üçün buzdan istifadə edilməsi və isti iskemiya müddətinin qısa tutulması (20 dəqiqədən az ) məsləhətdir. Bəzi kiçik xərçənglərdə işemiya (sıfır işemiya) yaratmadan əməliyyat etmək mümkündür.

Robotik Parsiyal nefrektomiya nədir?

Robotik cərrahiyyə adətən laparoskopik cərrahiyyə texnikası ilə həyata keçirilir. Qapalı cərrahiyyə olaraq da bilinən bu üsulun onkoloji nəticələrdə və əməliyyat fəsadlarında açıq əməliyyatdan heç bir fərqi yoxdur. Ancaq xəstənin sağalma prosesi açıq cərrahiyyə ilə müqayisədə sürətli gedir. Əməliyyatdan sonrakı ağrı nisbətən daha az olur.

Açıq parsiyal nefrektomiya nədir?

Bu prosedurda xəstənin qarın divarında böyrək və şişə çatmaq üçün kəsik edilir. Cərrah əməliyyat zamanı şişin yayılmamasına diqqət yetirir. Prosedurun sonunda kəsik tikilir. Xəstənin bir neçə həftə ərzində əməliyyat olunan tərəfdə ağrı hiss etməsi normal hesab olunur.

Böyrək xərçəngi üçün böyrəyin bütünlüklə çıxarılması daha təhlükəsiz üsul deyilmi?

Böyrək xərçənginin olduğu zaman bütün hallarda mütləq böyrəyi çıxarmaq lazım deyil. Bir sıra tədqiqatlar göstərir ki, parsiyal nefrektomiya ilə şişi uğurla aradan qaldırır və radikal nefrektomiyaya (və ya böyrəyin tam çıxarılmasına) bənzər müalicə nəticələrinə nail olur. Bu, <4 sm olan şişlər üçün yaxşı bilinir və eyni şeyin daha böyük şişlər üçün də olduğunu göstərən yeni araşdırmalar var. Təcrübəli cərrah CT və ya MRT taramasına baxa və qismən nefrektomiyanın mümkünlüyü və təhlükəsizliyi barədə qiymətləndirmə apara bilər. Belə ki, 4 santimetrə qədər olan xərçənglərdə qismən nefrektomiya edilsə də, bəzi uyğun hallarda daha böyük xərçənglərdə yalnız xərçəngli hissə çıxarıla bilər.

Parsiyel nefrektomiyanın faydaları nələrdir?

Parsiyel nefrektomiyanın ən mühüm üstünlüyü böyrək funksiyalarının qorunmasıdır. Bu xüsusilə böyrək funksiyası çox yaxşı olmayan xəstələrdə vacibdir, çünki xərçəngli böyrəyi çıxardıqdan sonra xəstə dializlə yaşamalı ola bilər. Xəstələrdə böyrək funksiyası pozulmuşsa və ya dializlə yaşayırsa, onların ürək xəstəliyi və bununla bağlı ölüm riski normal böyrək funksiyası olanlara nisbətən daha yüksəkdir. Bu baxımdan böyrək funksiyalarının mümkün qədər qorunmasına diqqət yetirilməlidir.

Parsiyal nefrektomiya əməliyyatı nə qədər vaxt aparır?

Bu əməliyyat açıq və ya laparoskopik yolla aparılırsa, bəzən 1 saat, bəzən də bir saat yarım çəkə bilər. Buna şişin yeri və xəstənin vəziyyəti təsir edir. Bəzi xəstələrdə şişin ölçüsündən asılı olaraq prosedur müddəti 120 dəqiqəyə qədər ola bilər.

Parsiyal nefrektomiya əməliyyatından sonra qidalanma

Əməliyyatdan sonra həm bütün bədən, həm də böyrəklər böyük təzyiq altında olur. Ona görə də əməliyyatdan sonra yüngül yemək və böyrəkləri daha da yormamaq faydalı olacaq. Daha çox maye qidalarla bəslənmək, tərəvəz istifadəsinə diqqət yetirmək və ən əsası duzu azaltmaq tövsiyə olunur.

Parsiyal nefrektomiyadan sonra kontrollar necə aparılır?

Əməliyyatdan sonra xəstələrin ümumiyyətlə 15 gün ərzində sağalması gözlənilir. Bədxassəli şişlər həmişə əməliyyatdan sonra müəyyən bir təkrarlama riskinə malikdir. Bu riski minimuma endirmək üçün xəstənin gündəlik həyatında bəzi dəyişikliklər etməsi gözlənilir. Məsələn, siqareti tərgitmək, arıqlamaq, təzyiqə nəzarət etmək, idman etmək və sağlam qidalanmaq əsas olanlardır. Bununla belə, həkimlər xəstələri üçün adətən 5 il davam edən təqib proqramı yaradırlar. Rutin müayinələr zamanı xərçəngin təkrar olub-olmaması və ümumi sağlamlıq vəziyyəti yoxlanılır.

Parsiyal nefrektomiya fəsadları

Xəstələr adətən əməliyyatdan 3 gün sonra evə buraxılırlar. Lakin həkim lazım bildiyi halda xəstənin xəstəxanada qalma müddəti uzadıla bilər. Əgər xəstə açıq əməliyyat keçiribsə, bir neçə həftə ərzində cərrahiyyə nahiyəsində ağrı hiss etməsi normaldır. Ancaq xəstədə aşağıdakı ağırlaşmalar baş verərsə, həkimə müraciət etmək lazımdır:

• Yüksək hərarət
• kütləvi qan itkisi
• anormal ağrı
• sidikdə qan

Hər böyük cərrahiyyə kimi, parsiyal nefrektomiyanın (PN) bəzi fəsadları və riskləri var.

• Qanaxma: Normalda 0-200 cc qanaxma olur, lakin bəzi hallarda ciddi qanaxma ola bilər.

• İnfeksiya: Yara və sidik yolları infeksiyaları baş verə bilər, bunun üçün profilaktik antibiotiklərə başlanılır.

• Sidik sızması: Əgər qismən nefrektomiyada şiş toplayıcı sistemin dərinliyinə açılıbsa, əməliyyatdan sonra oradan sidik sızması baş verə bilər. Bunun üçün kəsik yeri yaxşı tikilməli və riskli hallarda əməliyyatın sonunda üreterə kateter qoyulmalıdır.

• Qonşu orqan xəsarətləri: Nadir də olsa, əməliyyat zamanı qaraciyər, dalaq, bağırsaq və böyük damar zədələri ola bilər.

• Böyrəyin tam çıxarılması: Bəzi hallarda ciddi qanaxma varsa və ya böyrək xərçəngi gözləniləndən daha dərinə yayılıb və qismən çıxarıla bilmirsə, bütün böyrəyin çıxarılması lazım ola bilər.

• Kəsik yırtığı: Xüsusilə obez və yaşlı xəstələrdə böyrəyin çıxarıldığı nahiyə zəiflədiyi üçün sonradan yırtıq əmələ gələ bilər.

Əməliyyatdan sonra nə etmək lazımdır?

• Ağrı: Ağrı açıq əməliyyatlara nisbətən daha azdır. Bunun üçün ağrıkəsicilər verilir.

• Bulantı: Anesteziyanın təsirindən ötəri əməliyyatdan sonra ürəkbulanma meydana gələ bilər, bu vəziyyət keçicidir. İstənilən əməliyyatdan sonra baş verə bilər, əgər ciddidirsə, xəstələr dərmanlarla rahatlaşır.

• Sidik kateteri (kateter): Hər böyük əməliyyatdan sonra olduğu kimi bura da kateter qoyulur və xəstə özünə gələndə və ya birinci gün çıxarılır.

• Əməliyyat sahəsinə drenajın qoyulması: Bütün əməliyyatlarda olduğu kimi əməliyyat sahəsinə də dren qoyulur. Prosedurun gedişindən asılı olaraq drenajdan çox maye çıxmazsa 1-də çıxarılır. 2 gün.

• Yemək və içmək: Əməliyyatdan 8 saat sonra xəstələr ağızdan su içməyə başlayır və tədricən bərk qidaya keçir.

• Yorğunluq, qəbizlik: Bu, bütün əməliyyatlardan sonra yaranan müvəqqəti bir vəziyyətdir.

• Xəstəxanada qalma müddəti: Xəstələr ümumiyyətlə 3gün xəstəxanada qalırlar.

Parsiyal nefrektomiya əməliyyatından sonra nə vaxt duş qəbul edilməlidir?

Xəstələr xəstəxanadan çıxdıqdan sonra duş qəbul edə bilərlər, lakin əməliyyat sahəsi bir neçə gün quru qalmalıdır.

Gündəlik həyat: Xəstələr 3-4 həftədən sonra gündəlik fəaliyyətlərinə başlayırlar. 1 ay ağır işlərlə məşğul olmamaq məsləhətdir.

Əməliyyatdan sonra şüa və ya ximya müalicəsi lazımdırmı?

Ümumiyyətlə, böyrəkdən kənara yayılmayan kiçik xərçənglərdə şüa terapiyasına və ya kimyaterapiyaya ehtiyac yoxdur. Əməliyyatla bütün xərçəng aradan qaldırılır. Əlavə müalicə tələb olunarsa, xəstələr onkologiya şöbəsinə və ya radioterapiya şöbəsinə göndərilir. İnvaziya olan hallarda interleykin-2, interferon-alfa və ya tirozin kinaz inhibitorları verilir.

Böyrək xərçənglərinə ümumiyyətlə şüa və kemoterapiya təsir etməz. Bu gün ən effektiv müalicə metodu əməliyyatdır.