Adrenal şişlər də adlandırılan böyrəküstü vəzi şişləri xoşxassəli ola biləcəyi kimi bədxassəli də ola bilir. Böyrəküstü vəzi xərçəngi 5 yaşından kiçik uşaqları və 40-50 yaşlarındakı şəxsləri daha çox təsir edir. Erkən diaqnoz zamanı müalicəsi mümkün olan böyrəküstü vəzi xərçənginin səbəbi tam olaraq bilinmir.

Böyrəklərin üstündə yerləşən, orqanizmin fəaliyyəti üçün böyük əhəmiyyət daşıyan adrenalin, noradrenalin, aldosteron, kortizol, testosteron və estrogen kimi hormonların istehsalını təmin edən böyrəküstü vəzilərində kütlələr əmələ gələ bilir.

İzah edilə bilməyən çəki itkisi və ya çəki artımı, əzələ zəifliyi, ürəkbulanma, qusma və göbəkdə çatlar əmələ gəlməsi kimi əlamətləri olan böyrəküstü vəzi xərçənginin müalicəsi isə cərrahi, radioterapiya, kimyəvi terapiya və dərman müalicələri şəklində tətbiq edilə bilir.

Böyrəküstü vəzi şişi nədir?

Böyrəküstü vəziləri orqanizmin hormonal balansını təmin edən və metabolizmi idarə edən həyati vəzilərdir. Bu vəzilərin şiş tərəfindən zədələnməsi hormon istehsalında anormallıqlara və müxtəlif sistem əlamətlərinə səbəb ola bilər.

Böyrəküstü vəzi şişi adətən xoşxassəli olmasına baxmayaraq, bəzi hallarda bədxassəli ola bilən kütlələrdir. Şişin növü və təsirləri ortaya çıxardığı əlamətlərə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlı olaraq fərqlilik göstərə bilər.

Böyrəküstü vəzi törəməsi necə əmələ gəlir?

Böyrəküstü vəzilərində şişin əmələ gəlməsi hüceyrələrin qeyri-normal şəkildə böyüyüb çoxalması ilə başlayır. Normal hüceyrələr orqanizmin ehtiyaclarına görə bölünür və çoxalır, lakin bəzi hallarda bu hüceyrələr nəzarətsiz şəkildə çoxalaraq şişin əmələ gəlməsinə səbəb olur.

Genetik faktorlar, hormonal pozuntular və müəyyən risk faktorları bu prosesi təhrik edə bilər. Hormon ifraz edən böyrəküstü vəzi şişləri orqanizmdə hormon pozuntularına səbəb ola bilər. Bu, kortizol, adrenalin və aldosteron kimi hormonların həddindən artıq və ya kifayət qədər ifraz olunmaması ilə nəticələnir.

Böyrəküstü vəzilərindəki bu hüceyrə anormallıqları müxtəlif səbəblərdən başlaya bilər. Məsələn, genetik mutasiyalar və ya bəzi autoimmun xəstəliklər bu vəzilərdəki hüceyrə fəaliyyətlərini pozaraq şişin əmələ gəlməsini təhrik edə bilər. Bu vəziyyət fərdlərin həyat keyfiyyətinə təsir göstərə biləcək müxtəlif simptomların ortaya çıxmasına səbəb olur.

Böyrəküstü vəzi şişi növləri

Böyrəküstü vəzi şişləri müxtəlif növ və formalarda görünə bilər. Bu şişlər hormon istehsalına təsirləri və hüceyrə xüsusiyyətlərinə görə təsnif edilə bilər.

• Adenomalar: Adətən xoşxassəli şişlərdir və hormon istehsalını artıra bilərlər.
• Feoxromositoma: Adrenalin və noradrenalin kimi hormonları həddindən artıq istehsal edən, adətən xoşxassəli şişlərdir.
• Adrenokortikal karsinoma: Böyrəküstü vəzinin xarici təbəqəsində inkişaf edən nadir, lakin bədxassəli bir şişdir.
• Neyroblastoma: Uşaqlarda görünən böyrəküstü vəzilərindən qaynaqlanlan bir xərçəng növüdür.

Bu şiş növləri simptomlar və müalicə prosesləri baxımından mühüm fərqliliklər göstərir. Erkən diaqnoz və düzgün təsnifat müalicə planlarının uğurunu müəyyən etməkdə kritik rol oynayır.

Böyrəküstü vəzi şişinin səbəbləri nədir?

Böyrəküstü vəzi şişlərinin əmələ gəlməsində bir çox faktor rol oynayır. Bunlar genetik meyllilik və ətraf mühit faktorlarının qarşılıqlı əlaqəsi ilə əlaqələndirilir.

• Genetik Mutasiyalar: Xüsusilə ailəvi keçid göstərən genetik dəyişikliklər.
• Hormonal Pozuntular: Orqanizmin hormon səviyyələrindəki ani dəyişikliklər.
• Autoimmun Pozuntular: İmmun sisteminin öz toxumalarına hücum etməsi nəticəsində inkişaf edən problemlər.
• Ətraf Mühit Faktorları: Bəzi kimyəvi maddələrə uzun müddət məruz qalmaq.

Bu səbəblərin hər biri müxtəlif səviyyələrdə risk yaradır və xəstəliyin irəliləməsinə təsir göstərə bilər. Xüsusilə genetik faktorların mövcudluğu skrininq və erkən diaqnoz baxımından mühümdür.

Böyrəküstü vəzi şişinin əlamətləri

Bu şişlərin əlamətləri hormon ifraz edib-etmədiyindən və hansı növ şiş olduğundan asılı olaraq dəyişə bilər. Ümumiyyətlə əlamətlər mürəkkəb və çoxcəhətli ola bilər.

• Ani çəki artımı və ya itkisi: Kortizol səviyyəsindəki artımla əlaqəli olaraq görülə bilər.
• Yüksək təzyiq: Adrenalin ifraz edən şişlərdə tez-tez rast gəlinir.
• Əzələ zəifliyi və yorğunluq: Metabolizmdakı pozğunluqlardan qaynaqlanır.
• Dəridə incəlmə və göyərmələr: Xüsusilə hormon istehsalındakı tarazlıqsızlıqlarla əlaqələndirilir.

Bu əlamətlər ümumi sağlamlıq vəziyyətinə mühüm təsir göstərir və fərdin gündəlik həyatını çətinləşdirə bilər. Erkən diaqnoz simptomların nəzarət altına alınmasında və müalicə prosesinin planlaşdırılmasında böyük əhəmiyyət daşıyır.

Diaqnozu necə qoyulur?

Böyrəküstü vəzi şişinin diaqnozu ətraflı tibbi qiymətləndirmə və vizualizasiya texnikaları tələb edir. Fiziki müayinədən sonra həkimlər adətən qan və sidik testləri ilə hormon səviyyələrini yoxlayırlar. Bu testlər şişin hormon ifraz edib-etmədiyini müəyyən etməyə kömək edir.

Kompüter tomoqrafiya (KT) və maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) böyrəküstü vəzilərində əmələ gələn kütlələrin ölçüsünü və yerini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Bəzi hallarda pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET) da tələb oluna bilər.

Böyrəküstü vəzi törəməsinin müalicəsi

Böyrəküstü vəzi şişlərinin müalicəsi xərçəngin növünə, test nəticələrinə və xərçəngin mərhələsinə görə dəyişə bilər. Müalicənin məqsədi xəstəni sağaltmaq, şişin mərhələsinə görə xərçəngi nəzarət altına almaq və xərçəngin səbəb olduğu narahatlıqları yüngülləşdirmək ola bilər.

Bu xəstəliyin müalicəsi adətən xərçəngin tamamilə çıxarılması üçün cərrahi əməliyyatı əhatə edir.

Laparoskopik adrenalektomiya əməliyyatı

Böyrəküstü vəzi xərçənginin əsas müalicəsi, adrenalektomiya adlanan əməliyyat olan adrenal vəzin çıxarılmasıdır. Cərrah, xərçəngin yayıldığı hər hansı bir sahə də daxil olmaqla, xərçəngi mümkün qədər çıxarmağa çalışır.

Yaxınlıqdakı limfa düyünlərinin də yayılma baxımından yoxlanılması və lazım olduqda çıxarılması tələb olunur. Böyrəküstü vəzini çıxarmağın bir yolu kürəkdə kəsik etməkdir, lakin bu üsul böyük şişləri görmək baxımından çətinlik yarada bilər. Bu səbəbdən çox vaxt cərrahi əməliyyat qarının ön tərəfindən həyata keçirilir.

Bu üsulla şiş daha aydın görünür və yayılıb-yayılmadığı daha aydın başa düşülür. Yayılan xərçəng hallarında isə lazım olduqda bu əməliyyat zamanı yayılan orqanlar da tamamilə və ya qismən çıxarıla bilər.

Kiçik adrenal şişlərini isə laparoskopiya üsulu ilə çıxarmaq da mümkündür. Laparoskopik cərrahi, xoşxassəli şişləri müalicə etmək üçün istifadə edilsə də, adətən daha böyük böyrəküstü vəzi xərçənglərini çıxarmaq üçün uyğun deyil. Çünki bu laparoskopik cərrahi ilə şişin tək parça şəklində deyil, çox vaxt parçalanaraq çıxarılması lazım gəlir. Bu vəziyyət də xərçəngin yayılma riskini artıra bilər.

Radiasiya müalicəsi: Radiasiya müalicəsi, adrenal xərçəng üçün əsas başlanğıc müalicəsi kimi adətən istifadə edilmir. Çünki xərçəng hüceyrələrinin rentgen şüaları ilə öldürülməsi asan deyil. Radiasiya müalicəsi bəzən böyrəküstü vəzi xərçəngi əməliyyatından sonra qalan xərçəng hüceyrələrini öldürmək və ya şişin geri qayıtmasının qarşısını almaq üçün istifadə edilə bilər. Buna “Adjuvant” müalicə deyilir. Radiasiya, sümüklər və ya beyin kimi xərçəng yayılma sahələrini müalicə etmək və xərçəng simptomlarını azaltmağa kömək etmək üçün də istifadə edilə bilər.

Kimyəvi terapiya: Xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün müəyyən dərman növlərinin istifadəsidir. Tipik olaraq, dərmanlar damardan və ya ağızdan (həb şəklində) verilir. Bu dərmanlar qan dövranına daxil olaraq bütün bədənə çatır ki, bu da bu müalicəni böyrəküstü vəzindən kənarda olan orqanlara yayılmış (metastaz etmiş) xərçəng üçün faydalı edir. Əməliyyatla çıxarılmayan və ya ilk müalicələrdən sonra geri qayıdan adrenal xərçənglər üçün kimyəvi terapiya xərçəngin irəliləməsini yavaşlatmaq üçün bir seçimdir.

Təkrarlanma riskini azaltmaq üçün dərman istifadəsi: Əməliyyat ilə xərçəngin tamamilə çıxarılmasından sonra bir müddət xəstələrə adjuvant müalicə verilə bilər və geridə qalan, lakin görünməyəcək qədər kiçik olan hüceyrələrin öldürülməsi məqsəd qoyulur.

Hormon səviyyələrini nəzarət edən dərmanlar: Çox vaxt xəstələr böyrəküstü vəzinin çıxarılmasından sonra hormonal əlavələr qəbul etmək məcburiyyətindədir. Bu dərmanlar xərçəng tərəfindən istehsal olunan hormonları bloklayır və ya hormonların təsirlərini azaltmaq üçün istifadə edilə bilər. Bu dərmanlarla aparılan müalicənin bir endokrinoloq tərəfindən nəzarət edilməsi lazımdır.

Böyrəküstü vəzi şişi əməliyyatından sonra edilməli olanlar

Əməliyyatdan sonra xəstələrin sağalma prosesini sürətləndirmək və ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün diqqət etməli olduqları bəzi addımlar vardır. Cərrahi müdaxilədən sonra hormonal balansı qorumaq üçün həkim tövsiyələrinə əməl edilməlidir.

Müntəzəm yoxlamalar və hormon səviyyələrinin izlənməsi mümkün ağırlaşmaların qarşısını almaq baxımından əhəmiyyət daşıyır.

Qidalanma və ümumi həyat tərzi dəyişiklikləri əməliyyatdan sonrakı dövrün daha problemsiz keçməsinə töhfə verir. Uzunmüddətli müşahidə sağalmanın davamlı olmasını və hər hansı bir residiv vəziyyətinin erkən aşkarlanmasını dəstəkləyir.

Tez-tez Verilən Suallar

Böyrəküstü vəzi şişi tomoqrafiyada görünürmü?

Bəli, kompüter tomoqrafiyası şişlərin ölçüsünü və yerini müəyyən etmək üçün effektiv bir görüntüləmə metodudur. Adətən şişin ətraflı araşdırılmasını təmin etmək üçün bu test tövsiyə olunur.

Böyrəküstü vəzi şişi yuxuya təsir edirmi?

Bu növ şişlər hormon ifrazı tipinə görə yuxusuzluq və ya həddindən artıq yuxuya səbəb ola bilər. Xüsusilə kortizol kimi stress hormonlarının qeyri-tarazlı istehsalı bu təsirləri ortaya çıxara bilər.

Böyrəküstü vəzi şişinin ağrısı necə olur?

Adətən bel və qarın bölgəsində hiss edilən dərin və geniş yayılmış ağrı şəklində təsvir edilir. Ağrının şiddəti və yeri şişin böyüklüyünə və təsirlənən toxumaya bağlı olaraq dəyişə bilər.

Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.