Sidik ifrazı bədənimizin ən təbii və vacib funksiyalarından biridir. Bu proses, böyrəklərin süzdüyü tullantıların sidik kisəsində toplanaraq xaric edilməsini təmin edir. Ancaq bəzən bu proses pozulur və insanlar sidiyə getməkdə çətinlik çəkir.
“Sidiyə çıxa bilməmək, sidiyə qırıq-qırıq getmək niyə olur?” sualı, bir çox insanın həyat keyfiyyətinə ciddi təsir edən narahatedici bir vəziyyətin tibbi adıdır. Bu vəziyyət, tibbi dildə sidik ləngiməsi (urinary retention) və ya sidiyə başlamada çətinlik (hesitancy) kimi tanınır.
Sidik ləngiməsi, sidik kisəsini tam boşalda bilməmək deməkdir. Bu, kəskin (qəfil başlayan və ağrılı) və ya xroniki (zamanla inkişaf edən və daha az nəzərə çarpan) ola bilər. Qırıq-qırıq sidiyə getmək (intermittent stream) isə sidik axınının güclü başlayıb sonra dayanması və təkrar başlaması şəklində təzahür edir.
Sidiyə çıxa bilməməyin səbəbləri
Sidik kisəsinin normal boşalma funksiyasının pozulması bir çox fərqli səbəbdən qaynaqlana bilər. Bu səbəblər əsasən iki qrupa bölünür: obstruktiv (tıxanma) və qeyri-obstruktiv (tıxanma ilə əlaqəli olmayan).
1. Obstruktiv Səbəblər (Tıxanmalar): Bu, sidik axınının fiziki olaraq bloklandığı vəziyyətlərdir.
Prostat Vəzinin Xoşxassəli Böyüməsi (BPH – Benign Prostatic Hyperplasia): Kişilərdə, xüsusilə 50 yaşından sonra ən çox rast gəlinən səbəbdir. Prostat vəzi sidik kanalının (uretra) ətrafını sarıyır. Bu vəzi böyüdükcə, sidik kanalını sıxaraq sidiyin axmasına mane olur. Bu da zəif axın, sidiyə qırıq-qırıq getmək və kisəni tam boşalda bilməmək hissi yaradır.
Uretra Daralması (Striktur): Sidik kanalının (uretra) hər hansı bir hissəsində yaranan daralma. Bu, keçirilmiş infeksiyalar (xüsusilə cinsi yolla ötürülən infeksiyalar), travmalar və ya tibbi prosedurlar (məsələn, kateter qoyulması) nəticəsində yaranan çapıq toxuması səbəbindən ola bilər.
Sidik Kisəsi və ya Böyrək Daşları: Daşlar sidik kisəsinin çıxışını və ya sidik kanalını tıxayaraq sidik axınına mane ola bilər.
Qadınlarda Çanaq Orqanlarının Sallanması (Pelvik Organ Prolapsı): Sidik kisəsi, uşaqlıq və ya bağırsaqların normal mövqeyindən aşağı sallanaraq sidik kanalını sıxması və ya əyməsi nəticəsində sidiyə çıxma çətinləşə bilər.
Bədxassəli Şişlər: Prostat xərçəngi, sidik kisəsi xərçəngi və ya çanaq bölgəsindəki digər şişlər sidik yollarına təzyiq edərək obstruksiyaya səbəb ola bilər.
Qeyri-Obstruktiv səbəblər
Bu vəziyyətlərdə fiziki bir tıxanma yoxdur, lakin sidik kisəsinin əzələləri və ya onları idarə edən sinirlər düzgün işləmir.
Nevroloji Problemlər: Sidik ifrazı, beyin, onurğa beyni və sidik kisəsi arasındakı mürəkkəb sinir siqnalları ilə idarə olunur. Bu siqnalların pozulması sidik ləngiməsinə səbəb ola bilər. Bura daxildir:
Keçirilmiş insult (beyin qanaması və ya infarktı)
Onurğa beyni zədələnmələri
Diabetik nevropatiya (şəkərli diabetin sinirləri zədələməsi)
Dərman Vasitələrinin Əlavə Təsirləri: Bəzi dərmanlar sidik kisəsinin yığılma qabiliyyətini azalda və ya sidik kisəsi boynunu həddindən artıq sıxa bilər. Bu dərmanlara aiddir:
Antihistaminlər (allergiya və soyuqdəymə dərmanları)
Dekongestantlar (burun tıxanıqlığı üçün)
Bəzi antidepressantlar
Opioid ağrıkəsicilər
Antispazmodiklər
Sidik Kisəsi Əzələsinin Zəifliyi (Detruzor Zəifliyi): Yaşlanma və ya xroniki olaraq sidik kisəsinin həddən artıq gərilməsi (məsələn, uzun müddət sidiyi saxlamaq) nəticəsində sidik kisəsi əzələsi (detruzor) yığılma gücünü itirə bilər.
İnfeksiyalar: Sidik yolu infeksiyaları (Sİİ) və ya prostatit (prostat vəzinin iltihabı) iltihab və şişkinlik yaradaraq sidiyə çıxmağı çətinləşdirə və ağrılı edə bilər.
Cərrahi Əməliyyatlar: Xüsusilə çanaq bölgəsində və ya onurğada aparılan əməliyyatlar, həmçinin anesteziyanın təsiri müvəqqəti və ya bəzən daimi sidik ləngiməsinə səbəb ola bilər.
Psixoloji Faktorlar (Paruresis): “Utancaq sidik kisəsi” olaraq da bilinən bu vəziyyət, ictimai yerlərdə və ya başqalarının yanında sidiyə çıxa bilməməkdir. Bu, psixoloji narahatlıqla əlaqəli bir sfinkter spazmıdır.
Əsas əlamətlər və simptomlar
Sidiyə çıxmaqda çətinlik çəkən şəxslər fərqli simptomlar yaşaya bilərlər. Bu simptomları tanımaq, problemin ciddiliyini anlamaq üçün vacibdir.
Sidiyə başlamada çətinlik (Hesitancy): Tualetə getdiyiniz zaman sidik axınının başlaması üçün uzun müddət gözləmək və gücənmək ehtiyacı.
Zəif və ya Qırıq-Qırıq Sidik Axını (Intermittent Stream): Sidik axınının gücsüz olması, sidiyə çıxarkən axının kəsilib-davam etməsi.
Sidik Kisəsinin Tam Boşalmaması Hissi: Sidiyə getdikdən dərhal sonra belə, hələ də sidik kisənizdə sidik qalmış kimi hiss etmək.
Sidikdən Sonra Damlama: Sidik ifrazını bitirdikdən sonra alt paltarına bir neçə damla sidik axması.
Tez-tez Sidiyə Getmə Ehtiyacı: Xüsusilə gecələr (nokturiya) sidiyə durmaq, çünki kisə heç vaxt tam boşalmır.
Qarında Şişkinlik və Narahatlıq: Sidik kisəsinin həddindən artıq dolması səbəbindən qarının alt hissəsində gərginlik və ya ağrı hissi.
Diaqnoz necə qoyulur?
“Sidiyə çıxa bilməmək, sidiyə qırıq-qırıq getmək niyə olur?” sualının cavabını tapmaq üçün həkiminiz (adətən bir uroloq) bir sıra müayinə və testlər həyata keçirəcək. Məqsəd, simptomların əsas səbəbini müəyyən etməkdir.
Anamnez və Fiziki Müayinə: Həkiminiz sizə simptomlarınızın nə vaxt başladığı, nə qədər davam etdiyi, istifadə etdiyiniz dərmanlar, mövcud xəstəlikləriniz və keçirdiyiniz əməliyyatlar barədə ətraflı suallar verəcək. Kişilər üçün rektal müayinə (prostatın ölçüsünü və vəziyyətini yoxlamaq üçün) və qadınlar üçün çanaq müayinəsi (prolaps əlamətlərini axtarmaq üçün) həyata keçirilə bilər.
Laborator Analizlər:
Sidiyin ümumi analizi: İnfeksiya, qan və ya digər anormallıqları aşkar etmək üçün.
Qan analizi: Böyrək funksiyalarını (kreatinin) yoxlamaq və kişilərdə prostat spesifik antigen (PSA) səviyyəsinə baxmaq üçün (prostat xərçəngi şübhəsi varsa).
Post-Void Rezidual (PVR) Ölçümü (Qalıq Sidik Həcmi): Bu test, sidiyə getdikdən dərhal sonra sidik kisəsində nə qədər sidik qaldığını ölçür. Bu, adətən ultrasəs (USM) cihazı ilə ağrısız şəkildə həyata keçirilir. Normalda kisədə çox az miqdarda (50 ml-dən az) sidik qalmalıdır. Yüksək PVR, sidik kisəsinin tam boşalmadığını göstərir.
Urofloumetriya (Sidik Axın Sürətinin Ölçülməsi): Xüsusi bir cihaza sidiyə gedərək sidik axınınızın sürəti və gücü ölçülür. Zəif axın obstruksiya və ya zəif kisə əzələsi əlaməti ola bilər.
Urodinamik Testlər: Bu, sidik kisəsinin sidiyi necə saxladığını və boşaltdığını ətraflı öyrənən bir sıra testlərdir. Sidik kisəsinin içindəki və xaricindəki təzyiqlər ölçülür.
Sistoskopiya: Həkiminiz nazik, elastik və kameralı bir alət (sistoskop) vasitəsilə sidik kanalı (uretra) və sidik kisəsinin içinə birbaşa baxır. Bu, daralmaları, daşları, şişləri və ya prostatın böyümə dərəcəsini görməyə imkan verir.
Görüntüləmə Testləri (USM, KT, MRT): Böyrəklərin, sidik kisəsinin və prostatın vəziyyətini qiymətləndirmək, daşları və ya şişləri aşkar etmək üçün istifadə olunur.
Müalicə və idarəetmə seçimləri
Əgər dərmanlar və həyat tərzi dəyişiklikləri kömək etmirsə və ya problem ciddidirsə, aşağıdakı prosedurlar tətbiq oluna bilər:
Kateterizasiya: Kəskin sidik ləngiməsi zamanı və ya xroniki ləngiməni idarə etmək üçün sidik kisəsinə nazik bir boru (kateter) yeridilərək sidik dərhal boşaldılır. Bəzi hallarda xəstələr özlərinə təmiz aralıqlı kateterizasiya (CIC) tətbiq etməyi öyrənirlər.
Prostatın Transuretral Rezeksiyası (TURP): BPH üçün “qızıl standart” cərrahi müalicə. Sidik kanalından daxil olaraq prostatın böyümüş daxili hissəsi çıxarılır.
Lazer Prosedurları (HoLEP, Greenlight): Prostat toxumasını buxarlandırmaq və ya çıxarmaq üçün lazer enerjisindən istifadə edən daha az invaziv üsullardır.
Uretra Daralmasının Müalicəsi (Uretrotomiya): Daralmış hissəni kəsərək açmaq (daxili uretrotomiya) və ya həmin hissəni cərrahi yolla bərpa etmək (uretroplastika).
Daşların Çıxarılması: Sidik kisəsi və ya sidik yolundakı daşlar sistoskopiya və ya digər minimal invaziv üsullarla çıxarılır və ya qırılır.
Pelvik Organ Prolapsının Korreksiyası: Qadınlarda sallanmış orqanları dəstəkləmək üçün cərrahi əməliyyat və ya xüsusi halqa (pessar) istifadəsi.
Tez-tez verilən suallar
Qırıq-qırıq sidiyə getmək həmişə prostat böyüməsi əlamətidirmi?
Qadınlarda sidik ləngiməsinin ən çox görülən səbəbləri hansılardır?
Sidik axınımı gücləndirmək üçün evdə nə edə bilərəm?
Nə vaxt dərhal həkimə müraciət etməliyəm?
Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.
