Mərcanvari böyrək daşı

Böyrək daşları sidik yolları xəstəliklərinin ən geniş yayılmış problemlərindən biridir. Lakin bəzi hallarda böyrəklərdə kiçik daşlar deyil, çox böyük və mürəkkəb formada daşlar əmələ gəlir.

Mərcanvari böyrək daşı nədir? Bu sual bir çox xəstəni narahat edir. Mərcanvari böyrək daşı və ya tibbi dildə “staghorn calculus” böyrəyin toplayıcı sistemini dolduran, mərcan şaxələrinə bənzəyən böyük daşlara deyilir.

Bu daş növü böyrəyin mərkəzi hissəsindən (pyelum) başlayaraq, böyrək kasacıqlarına (kalyks) doğru yayılır və tədricən böyrəyin daxili strukturunu tamamilə doldurur.

Mərcanvari böyrək daşları ümumi böyrək daşlarının təqribən 10-15 faizini təşkil etsə də, ən təhlükəli növlərindən hesab olunur. Bu daşlar vaxtında müalicə edilmədikdə böyrək funksiyasının itirilməsinə və hətta böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.

Mərcanvari daşlar adətən infeksiya fonunda, xüsusilə bakteriyaların sidikdə ammonyak istehsal etməsi nəticəsində formalaşır. Bu daşlar əsasən maqnezium-ammonium-fosfat (struvit) və ya kalsium-fosfat tərkibli olur.

Mərcanvari böyrək daşı necə əmələ gəlir?

Mərcanvari böyrək daşlarının əmələ gəlməsində bir neçə əsas amil rol oynayır. Ən çox yayılmış səbəb xroniki sidik yolu infeksiyalarıdır.

Xüsusilə Proteus, Klebsiella və Pseudomonas kimi bakteriyalar sidikdə urea parçalayan fermentlər ifraz edir. Bu fermentlər sidikdə ammonyak və karbon dioksid istehsal edir, nəticədə sidik qələvi (alkalik) mühitə çevrilir. Qələvi mühitdə maqnezium, ammonium və fosfat birləşərək struvit kristalları əmələ gətirir.

Bu kristallar vaxt keçdikcə böyüyür və böyrəyin toplayıcı sistemini doldurur. Daşlar mərcan şaxələri kimi böyrəyin bütün kasacıqlarına yayıla bilər. Mərcanvari daşlar tez böyüdükləri üçün diqqət tələb edir.

Bəzi hallarda daşlar aylar və ya illər ərzində heç bir əlamət vermədən böyüməyə davam edə bilər.

Digər risk amilləri arasında:

Uzunmüddətli kateter istifadəsi
Sidik axınının pozulması (anatomik anomaliyalar)
Əvvəlki böyrək əməliyyatları
Neyrogen sidik kisəsi (neyroloji problemlər)
İmmun sisteminin zəifliyi
Qadın cinsi (qadınlarda daha çox rast gəlinir)

Mərcanvari böyrək daşının əlamətləri

Mərcanvari böyrək daşlarının əlamətləri digər böyrək daşlarından fərqli ola bilər. Kiçik daşlar adətən kəskin ağrı ilə özünü göstərir, lakin mərcanvari daşlar böyük olduqlarına və hərəkət etmədiklərinə görə bəzən uzun müddət heç bir əlamət verməyə bilər.

Bununla belə, aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:

Ağrı və narahatlıq: Bel və yan tərəfdə davamlı küt ağrı, adətən bir tərəflidir. Bu ağrı kəskin böyrək sancısından fərqli olaraq, daha sabit və davamlı xarakter daşıyır.

Sidik yolu infeksiyası əlamətləri: Tez-tez sidik ifrazı, yandırma hissi, sidiyin bulanıq olması və ya pis qoxu verməsi, hərarət, titrəmə və ümumi zəiflik.

Hematüriya (sidikdə qan): Sidikdə görünən və ya mikroskopik qan izləri. Sidik qırmızımtıl və ya qəhvəyi rəng ala bilər.

Qarında və böyürdə şişkinlik: Bəzi hallarda böyrək böyüməsi nəticəsində bel nahiyəsində şişkinlik hiss oluna bilər.

Ümumi sağlamlıq problemləri: Yorğunluq, iştahsızlıq, arıqlama, uzunmüddətli hərarət.

Böyrək funksiyasının pozulması: Ağır hallarda böyrək çatışmazlığı əlamətləri ortaya çıxa bilər – şişkinlik, sidik azalması, ürək bulanması.

Mərcanvari böyrək daşları infeksiya ilə əlaqəli olduğundan, xəstələrdə təkrarlayan sidik yolu infeksiyaları müşahidə olunur. Bu, xroniki infeksiya və daş əmələ gəlməsi arasında pis bir dövr yaradır.

Mərcanvari böyrək daşının diaqnostikası

Mərcanvari böyrək daşının diaqnozu bir neçə müayinə və test vasitəsilə qoyulur:

Görüntüləmə metodları:

Kompüter tomoqrafiyası (KT): Ən dəqiq diaqnostika üsuludur. Daşın ölçüsünü, yerini və tərkibini müəyyən etməyə kömək edir.
Ultrasəs müayinəsi: İlkin diaqnostika üçün istifadə olunur, böyrək genişlənməsini və daşı göstərə bilər.
Rentgen müayinəsi: Böyük daşları göstərə bilər, lakin bəzi daş növləri rentgendə görünməz.
İntravenoz pyeloqrafiya: Kontrastlı müayinə, böyrək funksiyasını və anatomiyasını qiymətləndirir.

Laborator testlər:

Sidik analizi: infeksiya, qan və kristal növlərini müəyyənləşdirir
Sidik kulturu: bakteriya növünü və antibiotik həssaslığını göstərir
Qan testləri: böyrək funksiyası göstəriciləri (kreatinin, urea), infeksiya göstəriciləri
Daş təhlili: əgər daş parçası və ya kiçik daş keçirsə, tərkibini müəyyən etmək üçün

Düzgün diaqnostika müalicə planının hazırlanması üçün çox vacibdir.

Mərcanvari böyrək daşının müalicəsi

Mərcanvari böyrək daşlarının müalicəsi mürəkkəbdir və adətən cərrahi müdaxilə tələb edir. Kiçik böyrək daşları bəzən özü-özünə düşə bilər, lakin mərcanvari daşlar çox böyük olduğundan konservativ müalicə nadir hallarda effektiv olur.

Cərrahi müalicə üsulları

1. Perkutan Nefrolitolapaksiya (PCNL): Bu, mərcanvari daşlar üçün ən effektiv müalicə üsuludur. Bel nahiyəsindən kiçik bir kəsik vasitəsilə böyrəyə daxil olunur və endoskopik cihazlarla daş parçalanıb çıxarılır.

Böyük daşların tam təmizlənməsi üçün bəzən bir neçə seans lazım ola bilər. PCNL əməliyyatı minimal invaziv olub, aşağı risk daşıyır və sağalma müddəti qısadır.

2. Kombinə Müalicə (PCNL + ESWL): Bəzən PCNL ilə daşın böyük hissəsi çıxarıldıqdan sonra qalan kiçik fraqmentlər üçün ekstrakorporal şok dalğa litotripsiyası (ESWL) tətbiq edilir. ESWL bədən xaricindən şok dalğaları ilə daşları xırdalayır.

3. Açıq Cərrahi Əməliyyat: Müasir dövrdə nadir istifadə olunur, lakin çox böyük və mürəkkəb daşlar, anatomik anomaliyalar və ya digər üsulların uğursuz olması halında tətbiq edilə bilər.

Tibbi Müalicə

Cərrahi müdaxilədən əvvəl və sonra:

Antibiotik terapiyası: İnfeksiyanın idarə edilməsi üçün mütləqdir. Sidik kulturu nəticələrinə əsasən uyğun antibiotik seçilir.
Ağrı kəsicilər: Xəstənin komfortunu təmin etmək üçün.
Hidrasiya: Bol maye qəbulu sidik axınını artırır və daş parçalarının xaric olmasına kömək edir.
Sidik turşulaşdırıcılar: Struvit daşlarının həllində kömək edə bilər, lakin adətən kifayət deyil.

Təkrarlanmanın qarşısının alınması

Mərcanvari daşlar yüksək təkrarlanma riski daşıyır. Təkrarlanmanın qarşısını almaq üçün:

Xroniki infeksiyaların tam müalicəsi
Kifayət qədər maye qəbulu (gündə 2-3 litr)
Pəhriz dəyişiklikləri (həkimin tövsiyəsinə əsasən)
Uzunmüddətli antibiotik profilaksiyası (bəzi hallarda)
Mütəmadi nəzarət və müayinələr
Metabolik qiymətləndirmə və pəhriz planlaması

Tez-tez verilən suallar

1. Mərcanvari böyrək daşı təhlükəlidir?

Bəli, mərcanvari böyrək daşı digər böyrək daşı növlərindən daha təhlükəlidir. Bu daşlar böyrəyin böyük hissəsini doldurduğu üçün bir sıra ciddi komplikasiyalara səbəb ola bilər. İlk növbədə, xroniki infeksiyaya səbəb olur və bu infeksiya qana keçərək sepsisə (qan zəhərlənməsi) yol aça bilər ki, bu da həyati təhlükəlidir. İkinci olaraq, daş böyrək toxumasına təzyiq göstərir və vaxtla böyrək funksiyasını pozur. Uzunmüddətli hallarda tam böyrək çatışmazlığı inkişaf edə bilər. Üçüncü olaraq, daş sidik axınını bloklaya bilər və bu da hidronefroz (böyrəkdə maye toplanması) və daha da ciddi zədələnmələrə səbəb olur. Ona görə də mərcanvari böyrək daşı aşkar edildikdə mümkün qədər tez müalicə olunmalıdır. Erkən müdaxilə böyrək funksiyasının qorunmasına və ağırlaşmaların qarşısının alınmasına kömək edir.

2. Mərcanvari böyrək daşı özü düşə bilərmi?

Xeyr, mərcanvari böyrək daşları ölçüləri çox böyük olduğu üçün özü-özünə düşə bilməz. Normal böyrək daşları 5 millimetrdən kiçik olduqda sidik yolları ilə təbii yolla xaric ola bilərlər. Lakin mərcanvari daşlar böyrəyin toplayıcı sistemini dolduran, santimetrlər ölçüsündə və mürəkkəb formalı daşlardır. Bu daşlar böyrəyin pyelum və kasacıqlarında yerləşir və sidik kanalına keçə bilməyəcək qədər böyükdürlər. Hətta kiçilməyə çalışsalar belə, forma və ölçüləri buna imkan vermir. Mərcanvari daşların müalicəsi üçün mütləq tibbi müdaxilə lazımdır. Ən effektiv üsul perkutan nefrolitolapaksiya (PCNL) əməliyyatıdır. Bu əməliyyatda daş parçalanır və böyrəkdən çıxarılır. Bəzi hallarda kombinə müalicə tətbiq edilir. Daşın özü-özünə düşəcəyini gözləmək vaxt itkisi və böyrək funksiyasının daha da pisləşməsinə səbəb olar.

3. Mərcanvari böyrək daşı əməliyyatı təhlükəlimi və sağalma prosesi necə olur?

Müasir texnologiyalar sayəsində mərcanvari böyrək daşı əməliyyatları nisbətən təhlükəsizdir. Ən çox istifadə olunan PCNL əməliyyatı minimal invaziv üsuldur və açıq əməliyyatlardan daha az risk daşıyır. Əməliyyat ümumi anesteziya altında aparılır və adətən 2-3 saat çəkir. Mümkün risklərdə qanaxma, infeksiya, ətraf orqanlara zədələnmə və daşın tam təmizlənməməsi var, lakin təcrübəli urologlar bu riskləri minimuma endirir.

4. Mərcanvari böyrək daşının təkrar əmələ gəlməsinin qarşısını necə almaq olar?

Mərcanvari böyrək daşları təkrarlanma riski yüksək daşlardır, çünki onlar əsasən infeksiya ilə əlaqəlidirlər. Təkrarlanmanın qarşısını almaq üçün bir neçə vacib addım var. Birincisi, bol maye qəbulu çox vacibdir - gündə ən azı 2-3 litr su içmək lazımdır. Bu, sidiki duruldar və kristal əmələ gəlməsini azaldır. İkincisi, xroniki sidik yolu infeksiyalarının tam müalicəsi mütləqdir. Bəzi xəstələrə uzunmüddətli antibiotik profilaksiyası təyin edilir. Üçüncüsü, pəhriz dəyişiklikləri önəmlidir. Daşın tərkibindən asılı olaraq, həkim xüsusi pəhriz tövsiyə edə bilər. Ümumiyyətlə, duzlu və zülaldan çox zəngin qidaların məhdudlaşdırılması faydalıdır. Dördüncüsü, sidik yollarında anatomik problemlər varsa (məsələn, sidik axınının pozulması), bunlar düzəldilməlidir. Beşincisi, mütəmadi olaraq uroloqa müraciət etmək və ultrasəs və ya digər görüntüləmə müayinələri ilə böyrəkləri yoxlatmaq lazımdır. Altıncısı, metabolik qiymətləndirmə aparılmalı və daş əmələ gəlməsinə səbəb olan metabolik pozğunluqlar (məsələn, hiperkalsiuriya, hiperoksaluriya) müalicə edilməlidir.

Mərcanvari böyrək daşı ciddi və mürəkkəb bir uroloji problemdir. Bu daş növü böyrəyin toplayıcı sistemini doldurur, xroniki infeksiyaya səbəb olur və vaxtında müalicə edilmədikdə böyrək funksiyasının itirilməsinə gətirib çıxara bilər. Mərcanvari daşlar əsasən infeksiya fonunda əmələ gəlir və digər böyrək daşlarından fərqli olaraq, konservativ müalicə ilə aradan qalxmır.

Qeyd: Bu məqalə yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti əvəz etmir.

Tags :

Mərcanvari böyrək daşı

Paylaşmaq :

Məqalədə olanlar