Böyrək kistaları daha çox yaşlılarda rast gəlinir. Ultrasəs və radioloji müayinələr nəticəsində aşkarlana bilir. Xoşxassəli kistlər kimi böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilən kistlər də mövcuddur. Bədənin müxtəlif yerlərində yarana bilən kistlər maye və ya hava ilə dolu yarı bərk kisələr şəklində formalaşırlar.
Hər kistanın bədxassəli olma və daha sonra xərçəngə çevrilmə ehtimalı olduğundan risklər nəzərə alınaraq araşdırma aparılmalıdır. Bir kista araşdırılarkən, onun ölçüsü, inkişaf vəziyyəti və yeri müəyyən olunmalıdır. Millimetrə çatacaq qədər kiçik olsalar da, insanların sağlamlığını təhdid edən ölçülərə qədər böyüyə bilərlər. Kist təkcə yerləşdiyi bölgəyə yapışmır, həm də bu toxumanı əhatə edən bir membran ola bilər. Abses və kist fərqli şeylərdir. Abses içi iltihabla dolu olan şişdir.
Böyrək kistləri böyüməyə meyillidirsə və ağrıya səbəb olarsa, cərrahi əməliyyat məqsədəuyğun ola bilər. Xoşxassəli kistləri bir müddət izləmək və onların öz-özünə yox olmasını gözləmək lazım ola bilər. Bu ümumi və normal bir vəziyyətdir. Kistalar meydana gəldiyi nahiyənin vəziyyətindən asılı olaraq orqanizmdə müxtəlif əlamətlər yaradır. Böyrəklərdə əmələ gələn kistlər qaraciyər və ağciyərlərdə əmələ gələn kistlər kimi bəzi hallarda əlamət verməsə də, orqanların funksiyalarını poza və qanda özünü göstərəcək bəzi simptomlara səbəb ola bilər. Körpələr hələ ana bətnində olarkən ultrasəs müayinələri zamanı bu problem aşkarlana bilər. Körpələrdə böyrək kistalarının, xüsusən də irsi kistalar olduqda erkən diaqnozun ultrasəs müayinəsi ilə qoyulması və ailə müayinəsinin aparılması vacibdir. İnkişafı ana bətnində başlayan böyrək kistləri böyrək hovuzu ilə sidik yolları arasında stenoz və ya sidik kisəsindən geri sızan sidik kimi əlamətlərlə görünə bilər. Bu prosesdə bir uroloqla məsləhətləşmək daha yaxşı olardı.
Körpələrdə böyrək kistlərinin əmələ gəlməsi ilə yanaşı, heç böyrəyin olmaması da 5 min körpədən birində rast gəlinən bir xəstəlikdir. Körpənin ana bətnində olduğu andan doğuşdan sonraya qədər böyrək funksiyalarını izləmək vacibdir. Körpənin inkişafı zamanı böyrək funksiyaları ilk növbədə ananın böyrəkləri vasitəsilə həyata keçirilir. Böyrək inkişafı ilə digər orqanlar arasında əlaqə ana bətnində qurulur. Körpənin böyrəkləri tərəfindən sidik istehsalı ağciyər funksiyalarının formalaşması üçün vacibdir. Amniotik mayeyə baxdığımızda əslində körpənin istehsal etdiyi sidikdən ibarətdir və körpə bu mayenin içərisindədir. Eyni zamanda, ağciyərlər bu maye ilə doldurulur və formalaşır. Böyrəklər işləmədikdə, sidik istehsal edə bilmir və körpənin ağciyərləri inkişaf etmir.
Böyrək kistalarının simptomları
Böyrək kistləri adətən əlamətsiz olur və mövcudluğu təsadüfən təyin olunur. Simptomlara sidik yollarının infeksiyası, qanlı sidik, yan ağrılar, böyrək daşının əmələ gəlməsi və yüksək qan təzyiqi daxildir. Kistlərin çoxluğu və onların böyüməsi və digər toxumaların zədələnməsi xəstələrdə ağrıya səbəb ola bilər. Kist daxilində infeksiya və qanaxma da kistanın ağrıya səbəb ola bilər.
Daş və ya sidik yollarının infeksiyası nəticəsində yarana bilən kista qoparsa, sidikdə qan görünə bilər. Kistlərlə yanaşı, böyrəklərdə böyrək daşı əmələ gələ bilər ki, bu da bəzən sidik yollarını bağlayır və dərhal müdaxilə tələb edir. Daşlar bəzən heç bir əlamət göstərməsə də, bəzən ağrı və sidik yollarının infeksiyasına səbəb ola bilər.
Böyrək kistlərinin simptomlarına sidik yollarının infeksiyası daxildir. Bu infeksiya tez-tez sidik kisəsinin aşağı hissəsində başlaya bilər. Böyrək toxumasında böyrək kisti infeksiyasına rast gəlinir. Hipertoniya böyrək kistləri olan xəstələrdə tez-tez rast gəlinən bir vəziyyətdir. Hipertoniya adətən baş ağrısı və ürək döyüntüsünə səbəb olur. Böyrək kistlərinin yaranma səbəbləri araşdırıldıqda, ailəsində kista olanlarda böyrək kistası əmələ gəlmə ehtimalı daha yüksək görünür. Bundan əlavə, başqa bir orqanda kistanın olması da böyrəkdə kist əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Qaraciyərdə meydana gələn kistlər sürətlə böyrəyə yayıla bilər. Sadə böyrək kistləri, polikistik böyrək kistləri kimi böyrək funksiyalarının pisləşməsinə səbəb olmur.
Böyrək kistasının müalicəsi
Xəstələrdə böyrək kistalarının müalicəsi kistanın ölçüsünə görə dəyişir. Əgər kistlər problem yarada bilməyəcək qədər kiçikdirsə, hər 6 və ya 12 ayda bir ultrasəs müayinəsi tələb olunur. Ancaq böyrək kistləri cərrahi müdaxilə tələb edəcək qədər böyükdürsə, xəstə dərhal müalicə olunmalıdır.
Böyrək kistinin əməliyyatı laparoskopiya ilə həyata keçirilir. Laparoskopik əməliyyatda xəstələrin qarnında 3 ədəd 0,5 sm ölçüdə kəsik edilir, nazik alətlərlə kistanın içindəkilər boşaldılır və divar çıxarılır. Divar tamamilə çıxarılarsa, kistanın təkrarlanma ehtimalı yoxdur. Əməliyyatdan sonra xəstələrin sağalması çox vaxt tələb etmir. Çünki xəstənin əzələlərini və qarın nahiyəsini zədələyəcək dərin kəsik açılmır. Bu müddət ərzində xəstə əməliyyatdan iki gün sonra evə buraxılaraq normal həyatına qayıda bilər.
Laparoskopiya həm bel nahiyəsindən, həm də qarın nahiyəsindən böyrəyə birbaşa çıxış imkanı verir. Böyrək kistlərinin müalicəsi üçün cərrahi mütəxəssis xəstənin vəziyyətindən və ya kistin yerindən asılı olaraq əməliyyatın hansı nahiyədə aparılacağına qərar verir. Prosedur bel nahiyəsindən edildiyi zaman xəstələrin çox azında qarın nahiyəsində ağrılar yaşanır və əməliyyatdan sonrakı dövr daha asan olur. Xüsusilə gənc xəstələrdə kistlər 9 sm-ə qədər çata bilir. 5-6 sm-dən böyük olan bəzi kistlər təqib dövründə daha da böyüyə bilər.. Bu vəziyyətdə cərrahi əməliyyat tələb olunur.
Böyrək kistlərinin müalicəsində qidalanma
Böyrək kistinin müalicəsində qidalanma böyrəkləri yormayacaq şəkildə olmalıdır. Qızardılmış qidaların əvəzinə, qaynadılmış qidalara üstünlük verməlidirlər. Qidalanma və pəhriz hər bir fərd üçün fərqlidir. Böyrək kistaları və ya xəstəlikləri olan şəxslər də xüsusi pəhriz saxlamalıdırlar.
Yaşına, xəstəliyinə, çəkisinə və istehlak etməli olduğu qidalara uyğun qidalanma rejimi yaradılmalıdır. Böyrəklərdə problem yarandıqda maddələr mübadiləsi tullantıları xaric etməkdə çətinlik çəkir və insanlarda ürəkbulanma, halsızlıq, qusma kimi reaksiyalar yaşanır. Bu, tullantıların böyrəklərdə toplanıb xaric edilə bilməyəcəyinin göstəricisidir. Böyrəklərin yorulmasının qarşısını almaq üçün; Xəstəliyin müalicəsi zamanı zülaldan uzaq durmaq lazımdır.
Qəbul edilən qidalar qədər su da vacibdir. Böyrəklər sidik ifraz etməkdə çətinlik çəkirsə, sidik xaric olunmur və bədəndə artıq su yığılır. Belə hallarda müalicəsi zamanı suyun bir qədər azaldılması arzuolunan ola bilər. Böyrəklərdə problem yarandıqda bədənimizdə sancmalara səbəb olan kalium bədəndən xaric edilə bilmir. Bu zaman xəstələrin qanında kalium səviyyəsi yüksəlir, xəstələrdə əzələ zəifliyi və yorğunluq müşahidə olunur. Qanda kaliumun həddindən artıq artması ürəyin dayanmasına səbəb ola bilər. Bu səbəblə kalium pəhrizi də məsləhət görülə bilər.
Böyrək kistlərinin müalicəsi zamanı üstünlük verilməli olan qidalar xəstəliyə nəzarət edən mütəxəssis tərəfindən xəstəyə izah edilir. İspanaq, kök, kartof, banan, qovun, ərik və quru meyvələr kaliumla zəngindir. Buna görə də müalicə zamanı istehlakı tövsiyə olunmur. Böyrək kistlərinin böyrək çatışmazlığına qədər irəlilədiyi hallarda xəstələrdən A vitaminindən uzaq durmaları istənilə bilər. Bu səbəbdən xəstələr tərkibində A vitamini olan dərmanlarla diqqətli olmalıdırlar.
Natrium orqanizmdə su balansını saxlayan komponentdir. Natrium xaric olunmadığı müddətcə bədəndə su yığılır. Bu səbəblə tərkibində çox duz olan qidalar istehlak edilməməlidir. Həddindən artıq fosfor böyrəklər vasitəsilə xaric olunmazsa, toplanır və sümüklərin zəifləməsinə və oynaqlarda ağrılara səbəb olur. Bu səbəbdən böyrək kistlərinin müalicəsində qidalanma zamanı fosfora digər komponentlər qədər diqqət göstərilməlidir.
Sağlam böyrəklər üçün faydalı olan qidalardan biri də cəfəridir. Vitamin və C vitamini mənbəyi olan cəfəri orqanizmin su ehtiyacını da qarşılayan bir qidadır. Onu bişmiş halda deyil, çiy halda istehlak etmək məsləhətdir. Qırmızı alma liflə zəngin qida qaynağıdır və böyrəklərin filtrasiyasına kömək edir. Böyrəkləri təmizləmək üçün D vitamini və kalsiumla zəngin olan qatıq da gündəlik qida ehtiyaclarımıza daxil edilməlidir.
Böyrək daşlarından əziyyət çəkən xəstələrə limon suyu içmək tövsiyə oluna bilər. Limon suyu çox güclü antioksidant qidadır. Böyrək kistlərinin müalicəsi üçün digər qidalar kimi bitki çayları da vacib və faydalıdır. Bu çaylardan biri də ödem əleyhinə və sidikqovucu xüsusiyyətlərə malik gicitkən çayıdır. Böyrəkləri rahatlaşdırmaq və sağlam işləmək üçün gündə bir stəkan bitki çayı istifadə olunur. Xəstələri ən çox narahat edən məsələlərdən biri də xərçəng riskidir, lakin kistlər daim nəzarət altında olduğu müddətcə xoşxassəli riskdir və insan həyatını böyük ölçüdə təhdid etmir. Önəmli olan rutin müayinələrdən keçmək və sağlam həyat üçün səy göstərməkdir.
