Böyrək daşı əməliyyatı heç də həmişə daşın çıxarılması məqsədi ilə edilmir. Məqsəd yaranmış riskli vəziyyəti həll etməkdir. Böyrək daşları cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən xəstəliklərdən biridir. Böyrək daşları müalicə olunmazsa, insanın sağlamlığını və həyatını təhdid edə biləcək problemlər yarada bilər. Keçmişdə yalnız açıq cərrahiyyə ilə əməliyyat edilən bu xəstəlik indi demək olar ki, tamamilə endoskopik üsulla həyata keçirilir.
Böyrək daşı əməliyyatı nədir?
Böyrək daşlarını dərman vasitəsi ilə tamamilə əritmək həmişə mümkün olmur. Bəzi xüsusi metabolik şərtlərin əmələ gəlməsinə səbəb olan daşlarda dərmanlarla daşların ölçüləri kiçildilir. Lakin diaqnoz qoyulan və şikayətlərə səbəb olan daş yerləşdiyi yerdə sidik axınını kəsirsə və böyrəyi zədələmə ehtimalı varsa, bu daşa müdaxilə etmək lazımdır.
Böyrək daşı əməliyyatının növləri hansılardır?
Bəzi xüsusi və nadir hallar istisna olmaqla, bu gün demək olar ki, bütün sidik sistemində böyrək daşı əməliyyatları endoskopik üsulla aparılır. Bunlar böyrəklərə zərər vermə ehtimalı az olan, insanın rahatlığını əsas götürən, müvəffəqiyyət göstəriciləri yüksək olan və xəstəxanada qalma müddəti açıq əməliyyatdan çox daha qısa olan üsullardır.
Bu cərrahi üsulları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Flexible URS əməliyyatı
Böyrək daşlarının müalicəsində bir çox cərrahi və qeyri-cərrahi üsullardan istifadə edilir. Texnologiyanın inkişafı böyrək daşı əməliyyatında bir çox faydalı metodların ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Böyrək daşlarında tətbiq olunacaq cərrahi üsullar indiyə qədər daşın ölçüsünə görə təyin olunsa da, son dövrlərdə tətbiq edilən fleksible ureteroskopiya ilə artıq ölçü əvvəlki qədər əhəmiyyət kəsb etmir.
Fleksibl ureteroskopiya üsulu ilə çox böyük daşlar belə çıxarıla bilər. Bunu edərkən heç bir kəsik aparılmır və çapıq qalmır. Çevik ureteroskopla sidik yollarına daxil edilir və içindəki böyrək daşları lazerlə qırılaraq eyni yolla çıxarılır. Fleksibl üreterorenoskopiya metodunun ən mühüm üstünlüklərindən biri əməliyyatdan sonrakı bərpa dövrünün çox qısa və rahat olmasıdır. Xəstə istəsə həmin gün evə gedə, ertəsi gün işə qayıda bilər.
Flexible URS, fiberoptik yardımla sidik yollarından daxil olaraq daşa çatma prosesidir. Ümumi anesteziya altında həyata keçirilir. Sidik yollarından və sidik kisəsindən keçərək böyrəyə çatır. Daşlar həm daşın yerindən, həm də ölçüsündən asılı olaraq, səbət adlanan xüsusi alətlə bir parça çıxarıla bilər. Əgər daş böyükdürsə, onu parçalara ayıraraq çıxarırlar.
Perkutan nefrolitotomiya
Endoskopik cərrahiyyədən fərqli olan bu üsul sidik yolu ilə daxil olmaq əvəzinə böyrəyin yerləşdiyi bədən hissəsinin arxa və ya yan tərəfdən nazik alətlərlə birbaşa böyrəyin üzərindən deşilməsi, böyrəyə daxil olması prinsipinə əsaslanır. Bu prosedurun səbəbi endoskopik olaraq iri daşların təmizlənməsinin çətinliyi ola bilər. Son illərdə bu cərrahiyyə üsulundakı inkişaf və yeniliklərlə istifadə edilən alətlər incələşmiş, lazer texnologiyası ilə xəstələrin əməliyyat müddəti və xəstəxanada qalma müddəti qısalmışdır.
Müəyyən ölçüdən böyük daşlarda və böyrəkdə endoskopik girişin çətin olduğu bölgələrdə çox uğurlu cərrahiyyə üsuludur.
Super mini perkutan nefrolitotomiya
Ölçüsü nisbətən böyük olan böyrək daşlarında icra etdiyimiz bu əməliyyat növü ən müasir böyrək daşı əməliyyatlarında biri sayılır. Əməliyyatın belə adlanmasının səbəbi çox incə bir alətlə böyrəyə daxil olduğumuz üçündür. Hətta bu aləti uşaqlarda belə istifadə etmək mümkündür.
Super mini perkutan əməliyyatının üstünlükləri:
- qanama ehtimalı çox az olur
- xəstəxanada yatış müddəti çox qısa olur
- əməliyyat sonrası ağrılar az olur
- böyrəyin zərər görmüş hissəsi çox az olur
Super min perkutan əməliyyatı ilə minimum zərər ilə maksimum fayda əldə etmiş oluruq.
Böyrək daşı əməliyyatı necə aparılır?
Böyrək daşı diaqnozu qoyulduqdan sonra daşın yerləşdiyi yerə, ölçüsünə, insanda infeksiya olub-olmamasına, xəstə ilə bağlı faktorlara görə əməliyyat üsuluna qərar verilir. Böyrək daşının çıxarılması lazımdırsa, cərrahın ən çox tanış olduğu üsuldan istifadə edilir.
Böyrək daşı əməliyyatı üçün əməliyyatın növü müəyyən edildikdən sonra şəxs əməliyyata hazırlıq üçün xəstəxanaya aparılır və anesteziya icazəsi alındıqdan sonra əməliyyat həyata keçirilir. Bu əməliyyatlar adətən endoskopik üsulla, sidik kanalından daxil olmaqla və yüksək daş qırma gücünə malik lazer aparatlarından istifadə edilməklə həyata keçirilir. Əməliyyatdan sonra quma çevrilmiş daşların asanlıqla keçməsi üçün böyrək ilə sidik kisəsi arasına stent qoyulması çox yayılmış bir üsuldur.
Böyrək daşı əməliyyatının riskləri nələrdir?
Xüsusilə əməliyyatdan əvvəl insana məlumat verilməlidir ki, bu əməliyyatla daşların hamısı çıxarıla bilməz. Daş içəridə qala bilər, ikinci seans tələb oluna bilər və ya insanın bədən xüsusiyyətlərinə görə daşa çatmaq mümkün olmaya bilər. Məsələn, böyrək daşları üçün sidik kanalından daxil olan sidik axarının daralması səbəbindən əməliyyatdan imtina edilə, insanda infeksiyaya görə əməliyyat qısa müddətdə dayandırıla bilər.
Bunların xaricində daşın yerləşdiyi orqanın zədələnməsi həmişə əməliyyat riskləri arasındadır. Əhəmiyyətli olan, əməliyyatdan əvvəl 1% əməliyyat riski varsa, bu barədə xəstəyə məlumat verilməlidir. Bununla belə, böyrək daşı əməliyyatları ümumiyyətlə mövcud texnologiyadan istifadə edilməklə yüksək müvəffəqiyyətlə həyata keçirilir.
Qarşılaşdığımız ən əhəmiyyətli vəziyyətlər, qalıq daş dediyimiz qalan daşların içəridə qala bilməsi və yeni əməliyyat tələb oluna bilməsi və ya içəridə qopan daşların düşmə zamanı sidik yollarını bağlayaraq yeni cəhdə mane ola bilməsidir. Bütün bunlardan başqa cərrahiyyə əməliyyatının ümumi riskləri arasında sayıla bilən anesteziya və əməliyyat otağına girib-çıxma riskləri də bu əməliyyata aiddir.
Böyrək daşı əməliyyatından sonra nəzərə alınmalı olanlar
Bu müdaxilələrdən sonra daş tamamilə təmizlənirsə, pasiyent xəstəxanada qısa müddət qalır. Bu müddət ərzində əməliyyatı həyata keçirən qrupun tövsiyələrinə əməl edilməli və zəruri hallarda kateterlə izləmə üçün razılıq verilməlidir. Böyrək daşı əməliyyatları çox uzunmüddətli əməliyyatlar olmasa da, bəzi hallarda daşdan asılı olaraq uzun müddət çəkə bilər.
Uzun əməliyyatlardan sonra xəstəxanada qalma müddəti daha uzun ola bilər. Belə hallarda əməliyyat qrupu icazə verərsə, xəstənin hərəkət etməsi və lazımi dərmanlardan istifadə etməsi son dərəcə vacibdir. Bundan əlavə, böyrək daşları təkrarlana bilən bir vəziyyətdir. Əgər əməliyyatdan sonra analizlə daşın növü müəyyən edilə bilirsə, verilən tövsiyələrə sadiq qalmaq, su istehlakının tənzimlənməsi və müntəzəm müayinələr böyrək daşı əməliyyatından sonra ediləcək ən vacib tədbirlərdir.
Böyrək daşı əməliyyatı qiyməti
Böyrək daşı əməliyyatları qabaqcıl texnologiya ilə edilən əməliyyatlardır. Bəzi cihazlar yalnız bir xəstədə istifadə olunur və atılır. Əməliyyat zamanı istifadə olunan kateterlər hər bir xəstə üçün ayrıca açılır. Lazer cihazların müəyyən ömrü var və bu cihazların daş qırma aparatı müəyyən sayda xəstə üçün yenilənir. Endoskopik cərrahiyyədə istifadə etdiyimiz bükülə bilən alətlər müəyyən sayda xəstədə tamamilə yenilənir ki, bu da çox yüksək xərclərə səbəb olur. Bu səbəbdən böyrək daşı əməliyyatı üçün müəyyən bir qiymət demək mümkün olmasa da, daşın ölçüsünə, mümkün əməliyyat müddətinə, əməliyyatın növünə və mümkün xəstəxanada qalma müddətinə görə bu qiymət dəyişir.
Tez-tez verilən suallar
Əməliyyat neçə saat çəkir?
Xüsusilə endoskopik əməliyyatlar böyrək daşı əməliyyatlarının əksəriyyətini təşkil edir. Əməliyyatın müddəti daşın ölçüsünə, yerləşdiyi yerə, xəstənin cinsinə, çəkisinə və əlavə xəstəliklərinə görə dəyişsə də, ümumiyyətlə kiçik daşlar üçün çox uzun çəkmir. Yarım saatlıq əməliyyat hazırlığı aparılır. Cərrahiyyə, anesteziya hazırlığından iki qat daha uzun çəkə bilər. Bəzi daş əməliyyatlarında daşdan və digər amillərdən asılı olaraq çox daha uzun əməliyyatlar ola bilər, lakin ən çox gördüyümüz sidik sistemi daşları üçün əməliyyatlar ümumiyyətlə qısa olur və başqa problemlər yaranmadığı təqdirdə xəstəxanada qalma müddəti bir gün olması planlaşdırılır.
Böyrək daşı əməliyyatından sonra ağrı olurmu?
Böyrək daşları meydana gəldikdə, adətən ağrılı bir vəziyyətlə özünü göstərir. Bu daşlar üçün əməliyyatdan sonra insan adətən daş ağrısından yüngülləşmiş hiss edir. Ancaq endoskopik böyrək daşı əməliyyatları adətən maye ilə aparılır, yəni endoskopik alətin ucundan maye çıxır, cərrah qarşısındakıları görür və əməliyyatı həyata keçirir. Bu maye böyrək və sidik sistemi kanalında böyüməyə səbəb ola bilər, əməliyyatdan sonra ağrıya səbəb ola bilər, lakin tədbir görülür və dərmanlar verilir. Əməliyyatdan sonra böyrəyə qoyulan kateterlər müəyyən müddət ərzində diskomfort yarada bilər, lakin qeyd etdiyimiz bütün bu şərtlər müalicə oluna bilər və daşın özünün ağrısı ilə müqayisədə ağrının minimal olacağı gözlənilir.
Qapalı böyrək daşı əməliyyatından sonra sidikdə niyə qan görünür?
Böyrək daşı əməliyyatlarında əməliyyat böyrək, sidik axarı, yəni böyrək ilə sidik kisəsini birləşdirən kanalda və ya birbaşa sidik kisəsində ola bilən sidik yollarının daxilində aparılır. Əməliyyat zamanı alətlərin böyrək boşluqlarına toxunması, daşın içəridə hərəkət etməsi, daşın qırılması zamanı istifadə edilən lazer enerjisi ilə daşların böyrək divarlarına və sidik yollarının divarlarına dəyməsi nəticəsində kiçik qanaxmalar baş verə bilər. Bunlar əməliyyatdan sonra yerləşdirilən kateterlərdə kiçik qanaxma ocaqlarıdır. Qapalı böyrək daşı əməliyyatından sonra deyə bilərik ki, sidikdə qan görünə bilər.
Bərpa prosesi necədir?
Endoskopik böyrək daşı əməliyyatlarının əksəriyyəti qısa müddətdə sağalır. İçəriyə yerləşdirilən kateter səbəbiylə əməliyyatdan sonra sidik kisəsində və ya əməliyyat olunan tərəfdə narahatlıq hissi yaşansa da, qısa müddətdə insanın normal həyata dönməsi gözlənilir. Kateter qoyulmazsa, xəstəxanadan çıxandan qısa müddət sonra xəstə normal həyata qayıdır. Əməliyyatdan sonra kateter qoyulan xəstələr qısa müddətdə normal həyatlarına qayıdırlar, lakin kateter çıxarılana qədər sidik kisəsində narahatlıq hissi və arabir kiçik qanaxma kimi bəzi əlavə şikayətlər müşahidə oluna bilər.
Əməliyyatından sonra xəstəxanada neçə gün qalmalıyam?
Bu əməliyyatların ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti endoskopik olduğu üçün xəstəxanada qalma müddətinin qısa olmasıdır. Bəzi cərrahi əməliyyatlar xəstənin saatlar ərzində evə buraxılmasına imkan verdiyi halda, iri daşlarda xəstə bir neçə gün xəstəxanada qala bilər, lakin ümumiyyətlə, tez-tez rastlaşdığımız böyrək daşları zamanı xəstələrimiz evə buraxıla bilir. Lakin əməliyyat zamanı xəstədə ola biləcək əlavə problemlərin müalicəsi xəstəxanada qalma müddətinə təsir edir.
Böyrək daşı əməliyyatından sonra pəhriz necə olmalıdır?
Böyrək daşları və ya sidik yolları daşları üçün əməliyyatdan sonra xüsusi pəhriz yoxdur. Əməliyyatdan sonrakı qidalanma əməliyyatdan sonrakı erkən dövrdə anestezioloqlar tərəfindən müəyyən edilir. Daş əməliyyatından sonra xəstəxanadan çıxdıqdan sonrakı proses, çıxarılan daşın növünə görə lazımlı bir pəhrizin olub olmadığına qərar verilərək formalaşdırılır. Adamın böyrək daşının forması təyin edilir və ona uyğun olaraq tövsiyələr və pəhriz tövsiyələri verilir, lakin ortaq xüsusiyyəti odur ki, qəbul edilən su miqdarı mütləq xəstə ilə paylaşılmalıdır. Gündəlik su qəbulunu azaltmamaq tövsiyə olunur.
Böyrək daşı əməliyyatı zamanı stent nə vaxt çıxarılır?
Bu əməliyyatlardan sonra hər zaman stent qoyulmur, lakin sidik yollarının daşla zədələndiyi və ya qırılan daşların xaric edilməsinin sürətləndirilməsi və böyrəklərin qorunması lazım olduğu hallarda stent qoyula bilər. Çox rast gəlinən kiçik böyrək daşlarında və ya sidik axarında stent əməliyyatdan sonra hər zaman qoyulmur və ya qoyulursa bir neçə həftə ərzində çıxarılması planlaşdırılır.
